I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Rasm 

Miqdor

 

Xarajat 

Qisqa muddatda firma agar P 

AVCdan katta bo’lsa, MC 

egri chizi’gida ishlab 

chiqaradi  

 

… Ammo 

agar P

bo’lsa, 

pasayadi.  

Raqobatlashgan firmaning 

qisqa muddatli taklif egri 

chizig’i.  

---

 

231 

Agar  

TR < TC 

bo`lsa, firma bozordan chiqadi 

Agar o`rtacha daromad o`rtacha o`zgaruvchan xarajatlardan past bo`lsa, firma 

bozordan chiqadi.  Buni miqdorga Q ga bo`lish orqali amalga oshiramiz. 

TR/Q < VC/Q 

 bo`lsa firma bozordan chiqadi 

Tengsizlikning 

chap 

tarafi 

umumiy 

daromad 

narxni 

miqdorga 

ko`paytirilishidan  kelib  chiqadi  P  x  Q,  VC/Q  esa  o`zgaruvchan  xarajatlarni 

miqdorga  bo`linishidan  o`rtacha  o`zgaruvchan  xarajatlar  (AVC)  chiqadi.  Va 

firmani bozordan chiqishi quyidagicha ifodalanadi: 

P < AVC 

 bo`lsa firma bozordan chiqadi 

Bunday  tahlil  yangi  ish  boshlashni  istagan  tadbirkorlar  uchun  ham  to`g`ri 

keladi. Firma bozorga kirib kelishi mumkin, qachonki u foyda ko`rishni boshlasa, 

ya`ni 

P > AVC 

bo`lsa firma bozorga kiradi.  

Endi  raqobatli  firmaning  uzoq  muddatli  davrda  foydani  maksimallashtirish 

strategiyasini ko`rib chiqamiz.  

Bozorga  kirish  va  chiqishni  tahlil  qilar  ekanmiz,  uning  foydasini  tahlil 

qilishimiz  foydali.    Foyda  umumiy  xarajatni  (TC)  umumiy  daromaddan  (TR) 

ayirish natijasiga teng: 

TR  - TC = Foyda 

Bu  ta'rifni  miqdorga  (Q)  ko`paytirish  va  bo`lish  orqali  amalga  oshirishimiz 

mumkin: 

 

(TR/Q – TC/Q) x Q = Foyda 

E'tibor berish kerakki,  TR/Q  bu o`rtacha daromaddir, ya`ni narx P,    TC/Q 

esa o`rtacha umumiy xarajatdir: 

 

---

 

232 

Foyda = (P  - ATC) x Q 

Bu yo`l bilan ifodalash firmaning foydasini o`lchashda yordam beradi.  

 

 

 

 

 

 

 

5-chizmaning    a  bo`limi  shuni  ko`rsatadiki,  firma  foydaga  ishlamoqda.  Biz 

ilgari  muhokama  qilganimizdek,  firma    narx  chekli  xarajatga  teng  bo`lgandagi 

miqdorda  mahsulot  ishlab  chiqarish  orqaligina  foydani  maksimallashtirish 

mumkin.  Endi  ajratilgan  to`rtburchakka  qarang,  to`rtburchakning  balandligi  P-

ATC,  narx  bilan  o`rtacha  umumiy  xarajat  o`rtasidagi  farq.  To`rtburchakning 

kengligi  (eni)  Q,  ishlab  chiqaarilgan  mahsulot  miqdori.  Shu  sababli  to`rtburchak 

yuzasi (P-ATC)*Q, firma foydasidir. 

Shunga o`xshash, shu chizmaning b bo`limi (manfiy foyda) firma yo`qotishini 

ko`rsatadi.  Bu  holatda,  foydani  maksimallashtirish  yo`qotishni  minimallashtirish 

demakdir, bu  yana  bir  marotaba  narx  chekli xarajatga teng bo`lgandagi  miqdorda 

mahsulot ishlab chiqarish orqalidir.  Endi, bo`yalgan to`rtburchakka etibor bering, 

to`rtburchakning  bo`yi  (ATC-P),  va  eni  Q,  yuzasi  esa  (ATC-P)*Q,  firmaning 

yo`qotishidir.  Chunki  firma  bu  holatda  o`zining  umumiy  harajatini  qoplashga 

yetadigan  daromad  olmayapti.  Firma  bozordan  chiqish  uchun  uzoq  muddatli 

qarorni tanlashi mumkin.