I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Rasm 

Miqdor 

Narx 

Chekli xarajatlar 

raqobatlashgan firmaning 

taklif chizig’i sifatida.  

---

 

229 

ko`rib  chiqamiz.  Agar  fermer  o`z  faoliyatini  to`xtatsa,  u  mahsulotdan  oladigan 

daromadini  yo`qotadi.  Shu  bilan  birgalikda  mahsuloti  uchun  o`zgaruvchan 

xarajatlarni  tejab  qoladi,  ammo  doimiy  xarajatlarni  to`lashda  davom  etadi. 

Shunday  qilib,  firma  o`z  faoliyatini  uning  daromadi  ishlab  chiqarishning 

o`zgaruvchan xarajatlaridan past bo`lsagina to`xtatishi mumkin,. 

Quyidagi matematik tushuntirish faoliyatni to`xtatish tushunchasiga oydinlik 

kiritadi.  Agar  TR  umumiy  daromadni  izohlasa,  VC  esa  o`zgaruvchan  xarajatlar 

deb olsak, unda firma qarori quyidagicha yoziladi: 

TR < VC 

  Agar  o`rtacha  umumiy  daromad  o`rtacha  o`zgaruvchan  xarajatlardan  past 

bo`lsa, firma o`z faoliyatini to`xtatadi.  Buni miqdorga Q ga bo`lish orqali amalga 

oshiramiz. 

TR/Q < VC/Q 

Tengsizlikning  chap  tarafi  umumiy  daromad  (TR)  narxni  (P) miqdorga  (Q) 

ko`paytirilishidan  kelib  chiqadi  P  x  Q,  VC/Q  esa  o`zgaruvchan  xarajatlarni 

miqdorga  bo`linishidan  o`rtacha  o`zgaruvchan  xarajatlar  (AVC)  chiqadi.  Va 

firma o`z faoliyatini to`xtatilishi quyidagicha ifodalanadi: 

P < AVC 

Agar  mahsulot  narxi  o`rtacha  o`zgaruvchan  xarajatlardan  past  bo`lsa,  firma 

o`z  faoliyatini  to`xtatadi.  Agar  narx  o`rtacha  o`zgaruvchan  xarajatlarni 

qoplamasa,  firma  o`z  faoliyatini  to`xtatgani  ma'qul.  Firma  o`z  faoliyatini 

to`xtatishi  bilan  o`z  mablag`larini  yo`qotishi  mumkin,  agar  ishlab  tursa,  undan 

ham  ko`proq  mablag`  yo`qotishlariga  to`g`ri  keladi.  Kelajakda  shart-sharoitlar 

o`zgarib  narx  o`rtacha  o`zgaruvchan  xarajatlardan  ortiq  bo`lishiga  olib  kelsa, 

firma qayta ochilishi mumkin.  

Agar  firma  hech  narsa  ishlab  chiqarmasa  mahsulotning  narxi  uning  chekli 

xarajatiga teng bo`ladi.   Agar  narx  o`rtacha  o`zgaruvchan  xarajatlarni  qoplamasa, 

firma o`z faoliyatini to`xtatgani ma'qul. 

Iqtisodchilar  qayta  tiklanmaydigan  va  allaqachon  yo`qotilgan  mablag`larga 

yo`qotilgan  mablag`lar  deyishadi.    Sababi  yo`qotilgan  mablag`  ustida  hech  narsa 

---

 

230 

qilib bo`lmaydi, qaror chiqarishda ham ularni inobatga olib bo`lmaydi. 

 

 

 

Qisqa  muddatli  davrda,  raqobatlashgan  firmaning  taklif  egri  chizig’i,  ya`ni 

uning  chekli  xarajatlar  ergi  chizig’i  agar  P  AVC  dan  katta  bo’lsa,

 

o’rtacha 

o’zgaruvchan  xarajatlardan  yuqorida  bo’ladi.  Agar  narx  o’rtacha  o’zgaruvchan 

xarajatlardan kichik bo`lsa, pastga tushib ketadi.  

Firmalarning  faoliyatini  to`xtatish  haqidagi  qarorini  tahlil  qilar  ekanmiz, 

yo`qotilgan  mablag`lar  bunga  misol  bo`la  oladi.  Firmalar  vaqtinchalik  faoliyatini 

to`xtatishi  bilan  doimiy  xarajatlarni  to`lashlari  shart.  Natijada  doimiy  xarajatlar 

qisqa  muddatda  yo`qolib  boradi,  firma  ishlab  chiqarishda  ularni  rad  qilishi 

mumkin. Firmaning qisqa muddatli taklif egri chizig`i  chekli  xarajatlarning 

bir 

qismi  bo`lib,  o`rtacha  o`zgaruvchan  xarajatlarga  tegishlidir  va  doimiy 

mablag`xarajatlarning miqdori taklif qaroriga ta'sir qilmaydi.