I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Chekli xarajat va o`rtacha umumiy xarajat o`rtasidagi bog`liqlik. 

  

4-chizmaga  qarasak,  dastavval  g`alati  narsaga  duch  kelasiz.  Qachonki  chekli 

xarajat  o`rtacha  umumiy  xarajatdan  pastroq  bo`lsa,  o`rtacha  umumiy  xarajat 

tushayotgan  bo`ladi.  Shuning  aksi  bo`lsa,  o`rtacha  umumiy  xarajat  oshadi.  Firma 

---

 

215 

xarajat chiziqlarining bu xususiyati namunada foydalanilgan o`ziga xos rasmlarga 

o`xshamaydi.  U  hamma  firmalar  uchun  to`g`ri.  Nima  uchun  bunday?  O`rtacha 

xarajat va o`rtacha umumiy xarajat o`rtasidagi aloqa muhim natijaga ega: o`rtacha 

xarajat chizig`i o`rtacha umumiy xarajat chizig`ini o`zining eng pastki nuqtasidan 

kesib o`tadi. Lekin ikki chiziq tutashgach, sezilarsiz narx o`rtacha umumiy xarajat 

chizig`idan  tepaga  ko`tariladi.  Hozirgina  muhokama  qilganimiz  sababli,  o`rtacha 

umumiy xarajat ishlab chiqarishni bu darajasida ko`tarilishni boshlashi kerak.  

Ko`pchilik  firmalarda  chekli  mahsulot  birinchi  ishchi  yo`llanganidan  keyin, 

darrov  faoliyatini  boshlamaydi.  Ishlab  chiqarish  jarayoniga  bog`liq  holda,  1-

ishchiga  qaraganda  2-  yoki  3-  ishchida  ko`proq  sifatli  mahsulot  bo`ladi,  chunki, 

ishchilar jamoasi topshiriqlarni bo`lib olishlari mumkin va bitta ishchiga qaraganda 

unumliroq  ishlaydilar.  Firmalar  sifatli  mahsulotni  ishlab  chiqarishni  boshlashdan 

oldin,  o`z  tajribalarini  oshirish  uchun  bu  ko`rgazmalarni  namoyish  qiladilar. 

O`rtacha umumiy, o`rtacha o`zgarmas, o`rtacha o`zgaruvchan, chekli  xarajatlarni  

biror-bir  firma  misolida  5-chizmada,  o`rtacha  umumiy  xarajat  (ATC),  o`rtacha 

o`zgarmas  xarajat  (AFC),  o`rtacha  o`zgaruvchan  xarajat  (AVC)  va  chekli  xarajat 

(MC)larni  o`z  ichiga  olgan holda  ko`rsatilgan.  Ishlab  chiqarish  hajmi  pasayganda 

chekli  mahsulot  ishlab  chiqarishda  firmaning  tajribasi  oshadi,  va  diagrammada 

chekli xarajat egri chiziqlari pasayadi. Nihoyat, firma chekli mahsulot qisqarishini 

tajriba  qilganidan  so`ng  xarajatlar  ko`tarila  boshlaydi.  Bu  o`sish  kombinatsiyasi 

keyinchalik  chekli  mahsulotning  qisqarishini,  va  o`rtacha-o`zgaruvchan-xarajat 

diagrammasini hosil qiladi. Bizning dastlabki misolimizdagi farqlarga qaramasdan, 

xarajatlarlar tebranishining 3 ta xususiyatini eslab qolish uchun juda muhim: 



  Chekli  xarajatlar  nihoyat  ishlab  chiqarish  miqdori  bilan  birgalikda 

oshadi. 



  O`rtacha-umumiy-xarajat “U” shaklida shakllanadi. 



  Chekli xarajatlar egri chizig`i o`rtacha umumiy xarajat egri chizig`ini 

minimum nuqtasidan kesib o`tadi. 

 

---

 

216 

 

 

Ko’p firmalar chekli mahsulotni qisqartirishdan oldin uning oshishini tajriba 

qiladilar.  Natijada  ular  quyidagicha  xarajat  chizmasiga  ega  bo’ladilar.  Chekli 

xarajatlar  shuni  bildiradiki,  o’rtacha  umumiy  xarajat  ko’tarilishni  boshlashdan 

oldin tushadi.