I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Xarajat 

Mahsulot 

miqdori 

RASM 

---

 

214 

ko`plab  sohalarga  yoyiladi.  O`rtacha  o`zgaruvchan  xarajat  esa  ishlab  chiqarish 

ortishi bilan ortadi. 

O`rtacha  umumiy  xarajat  o`rtacha  o`zgarmas  va  o`rtacha  o`zgaruvchan 

xarajatninng holatini aks ettiradi. Ishlab chiqarishning juda past darajalarida, misol 

uchun  har  soatda  1  yoki  2  dona  mahsulot  bo`lsa,  o`rtacha  umumiy  xarajat  juda 

yuqori  bo`ladi.  O`rtacha  o`zgaruvchan  xarajat  past  bo`lishiga  qaramay,  o`rtacha 

o`zgarmas  xarajat  yuqori,  chunki  o`zgarmas  xarajat  faqat  bir  qancha  birlikka 

orttiriladi.  Ishlab  chiqarish  o`sishi  bilan  o`zgarmas  xarajat  oshadi.  O`rtacha 

o`zgarmas xarajat dastavval keskin darajada, keyinroq esa sekinlik bilan pasayadi. 

Buning  natijasi  o`laroq,  o`rtacha  umumiy  xarajat  ham  firma  ishlab  chiqarishi  bir 

soatda  besh  dona  mahsulot  va  bir  birlik  mahsulotga  1.30$  gacha  pasayadi. 

Qachonki firma bir soatda olti donadan ko`proq mahsulot ishlab chiqarsa, o`rtacha 

o`zgaruvchan  xarajatning  o`sishi  yetakchi  kuchga  aylanadi  va  o`rtacha  umumiy 

xarajat  o`sa  boshlaydi.  O`rtacha  o`zgarmas  va  o`rtacha  o`zgaruvchan  xarajatlar 

o`rtasidagi kurashning kuchi o`rtacha umumiy xarajatda U shaklini yaratadi. 

U-shaklining  quyi  qismi  o`rtacha  umumiy  xarajatni  qisqartiradigan 

miqdorda sodir bo`ladi. Bu miqdor firmaning ba’zan samarali hajmi deb ataladi. 

Firma uchun samarali hajm soatiga 5 yoki 6 dona mahsulot hisoblanadi. Agarda u 

bu  miqdordan  kamroq  yoki  ko`proq  mahsulot  ishlab  chiqarsa,  uning  o`rtacha 

umumiy  xarajati  1.30$  dan  oshadi.  Mahsulot  ishlab  chiqarishni  pastroq 

bosqichlarida o`rtacha umumiy xarajat 1.30$ dan yuqoriroq bo`ladi, chunki aralash 

xarajat  juda  ham  kam  mahsulotga  tarqaladi.  Mahsulot  ishlab  chiqarish  yuqori 

bosqichlarida  o`rtacha  umumiy  xarajat  1.30$  dan  yuqoriroq  bo`ladi,  chunki 

qo`shilgan  mahsulotning  foydasi  sezilarli  ravishda  qisqargan.  Samaradorlik 

darajasida  bu  ikki  kuchlar  eng  past  umumiy  xarajat  yaratish  uchun 

muvozanatlashtiriladi.