I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

xarajat deyiladi. O`zgaruvchi xarajatning mahsulot miqdoriga nisbati esa o`rtacha 

o`zgaruvchi xarajatni ifodalaydi. 

Garchi  o`rtacha  umumiy  xarajat  odatiy  birlik  narxini  ko`rsatsada,  u  ishlab 

chiqarish darajasi ortganida umumiy xarajatning qanday o`zgarishini ko`rsatmaydi. 

2-jadvalning oxirgi ustuni firma ishlab chiqarish hajmini bir birlikka oshirgandagi 

umumiy  xarajatning  ortgan  miqdorini  ko`rsatadi.  Bu  miqdor  chekli  xarajat 

deyiladi.  Masalan,  firma  ishlab  chiqarishni  2  donadan  3  donaga  oshirsa,  umumiy 

xarajat 3.80$dan 4.50$ga ko`tariladi. Shunday  qilib uchinchi  mahsulotning  chekli 

xarajati  4.50$-3.80$  yoki  0.70$  hisoblanadi.  Jadvalda  chekli  xarajat  ikki  chiziq 

---

 

212 

orasida  tasvirlangan,  chunki  u  ishlab  chiqarish  hajmining  miqdori  bir  darajadan 

boshqasiga almashganida umumiy xarajatdagi o`zgarishni ifodalaydi.  

Bu quyidagi ta’riflarni matematik izohlashda yordam berishi mumkin. 

O`rtacha umumiy xarajat=Umumiy xarajat/Miqdor 

ATC=TC/Q 

va 

Chekli xarajat= Umumiy xarajatdagi o`zgarish/Miqdordagi o`zgarish   

MC=∆TC/∆Q 

Bu yerda ∆ belgisi, Grek harfi delta, o`zgaruvchidagi o`zgarishni ifodalaydi. 

Bu  tengliklar  qanday  qilib  umumiy  xarajatdan  o`rtacha  umumiy  xarajat  va  chekli 

xarajatning  olinishini  ko`rsatadi.  Tadbirkor  menejerlar  bozorga  qancha  mahsulot 

chiqarish  borasida  o`ylayotganlarida  o`rtacha  umumiy  xarajat  va  chekli  xarajat 

tushunchalarini yodda saqlashi lozim.