I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Jadval 

Raqobatlashuvchi 

firma uchun 

umumiy, 

o’rtacha, va  

chekli daromad 

 

Miqdor 

Narx

 

Umumiy daromad

 

O’rtacha daromad

 

Chekli daromad

 

---

 

224 

umumiy  daromadning  o`zgarishidir.  1  jadvalda  chekli  daromad  bir  litr  sutning 

narxi  6$ga teng. Ushbu natija raqobatli bozor uchun qo`llanilishini ko`rsatadigan 

qoida umumiy daromad (P x Q), P esa raqobatli bozor uchun o`zgarmas. Demak, Q 

bir  birlikka  o`sganda,  umumiy  daromad  P  dollarga  ko`payadi.  Raqobatli  bozor 

uchun chekli daromad mahsulotning narxiga tengdir. 

 

11.3. Foydani maksimallashtirish va raqobatli firmalarning taklif egri 

chizig`i 

 

Raqobatli  firmalarning  maqsadi  foydani  maksimallashtirishidir,  bu  esa 

umumiy  daromaddan  umumiy  xarajatlarni  ayirib  tashlanishiga  tengdir. 

Firmalarning  taklifi  qarorini  tahlil  qilishni  2  jadval  bilan  boshlasak.  Jadvalning 

birinchi  ustunida  A  firma  ishlab  chiqargan  sut  miqdorlarining  ma`lumotlari 

berilgan. Ikkinchi ustun firmaning umumiy daromadini ifodalasa, ya`ni 1 litr sut $6 

narxini  miqdor  ko`paytmasiga  teng,    uchinsi  ustun  firmaning  umumiy  xarajatini 

ko`rsatadi.  Umumiy  xarajat  doimiy  xarajatlarni  o`z  ichiga  olib,  u  3$  deb 

belgilangan, o`zgaruvchan xarajatlar esa mahsulotning miqdoriga bog`liq. 

To`rtinchi  ustunda  firmaning  foydasi  ko`rsatilgan,  bu  umumiy  daromaddan 

umumiy  xarajatlarni  ayirish  orqali  hisoblangan.  Agar  firma  hech  narsa  ishlab 

chiqarmasa, u 3$ yo`qotadi. Agar firma bir litr sut ishlab chiqarsa, uning foydasi 

1$, agar ikki  litr  ishlab  chiqarsa, 4 $  foyda  qiladi. Sababi,  A  firmaning  maqsadi 

foydani maksimallashtirishdir. Misolga ko`ra, firma to`rt yoki besh litr sut ishlab 

chiqarsa, uning foydasi 7$ ga chiqib, foyda maksimallashadi.  

A  firmaning  qaroriga  boshqacha  nazar  bilan  ham  qarash  mumkin:  A  firma 

foydani  maksimallashtirish  imkoniyatini  beruvchi  miqdorini  ishlab  chiqarilgan 

mahsulotning  chekli  xarajatlarini  chekli  daromad  bilan  solishtirish  orqali  topishi 

mumkin.  2  jadvaldagi  5  chi  va  6  chi  ustunlarda  umumiy  daromad  va  umumiy 

xarajatlar  hamda  mahsulot  miqdorlari  o`zgarishi  natijasida  hisoblab  chiqarilgan 

chekli  daromad  va  chekli  xarajatlarni  va  oxirgi  ustun  har  bir  qo`shimcha  ishlab 

chiqarilgan  miqdor  uchun  foydani  ko`rsatib  beradi.  Firma  ishlab  chiqargan 

birinchi litr sutning chekli daromadi 6 $, chekli xarajatlari esa 2 $dir. Shu sababli 

---

 

225 

1 litr sut ishlab chiqarishning foydasi 4 $ga (-3$ dan 1$ gacha) oshadi. Ikkinchi 

litr  sutning  chekli  daromadi  6  $,  chekli  xarajatlari  esa  3  $dir.  Bunda  1  litr  sut 

ishlab  chiqrishning  foydasi  3$  ga  (1$  dan  4$  gacha  )  oshadi.  A  firma  sut  ishlab 

chiqarishni 5 litrga yetkazsa, vaziyat o`zgaradi. Oltinchi litrning chekli daromadi 

6  $, chekli  xarajatlari  esa  7 $dir. Shu  sababdan ishlab  chiqarish  foydani 1 $  (7$ 

dan  6$  gacha)  kamaytirishi  mumkin.  Natijada  A  firma  5  litrdan  ortiq  sut  ishlab 

chiqara olmaydi.  

Agar  chekli  daromad  chekli  xarajatlardan  yuqori  bo`lsa,  firma  yana  sut 

ishlab  chiqargani  ma'qul,  bu  ularga  foyda  keltiradi.  Agar  chekli  daromad  chekli 

xarajatlardan  past  bo`lsa,  mahsulot  ishlab  chiqarmagani  ma'qul.  Agar  A  firma 

yaxshilab  o`ylab  cheklilik  tamoyillarga  asoslangan  holda  mahsulotni  ishlab 

chiqarsa ular foydani maksimallashtirgan bo`ladi. 

 

 

Tahlilimizni  davom  ettirib,  1-rasmdagi  xarajatlar  egri  chizig`ini  ko`rib 

chiqamiz.  Ular  uchta  asosiy  xususiyatga  ega:  chekli  xarajatlar  egri  chizig`i 

yuqoriga qarab ko`tariladi. Umumiy o`rtacha xarajatlar esa U shakliga ega bo`ladi. 

va  chekli  xarajatlar  egri  chizigi  umumiy  o`rtacha  xarajatlarning  eng  oxirgi 

minimum  nuqtasida  tutashadi.    Shuningdek,  diagrammada  bozor  narxi  gorizontal 

chiziq  bilan  ko`rsatilgan.  Uning  o`rtacha  va  chekli  daromadlariga  mos  keladi. 

Boshqacha  so`z  bilan  aytganda,  narx  firma  ishlab  chiqarmoqchi  mahsulot