I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

10.1.Umumiy daromad, umumiy xarajat va foyda 

 

Iqtisodchilar odatda  yuqori darajada  foyda  olishni  ko`zlab  ishga  kirishadi  va 

ular ko`p hollarda qobilyatli ishchilar topishga harakat qiladilar. 

Firmaning  ishlab  chiqargan  mahsulotlarini  sotishlaridan  kelgan  tushumlari 

yig`indisini  umumiy  daromad  deb  ataladi.  Ishlab  chiqarishni tashkil  etish  uchun 

resurslarni  sotib  olishga  to`lanadigan  firma  to`lovlari  yig`indisi  umumiy  xarajat 

deyiladi. Firma olgan daromad faqatgina uning xarajatlarini qoplashi kerak degani 

                                                           

13

 Ushbu bob G. Menkyuning “Mikroiqtisodiyot tamoyillari” (N. Gregory Mankiw “Principles of Microeconomics”) 

kitobining XIII bobi asosida tayyorlangan. 

---

 

203 

emas,  chunki  u  o`z  ish  faoliyatini  foyda  olish  maqsadida  tashkil  etadi.  Foyda  bu 

umumiy daromaddan umumiy xarajatlarni ayirmasiga teng: 

       Foyda = umumiy daromad - umumiy xarajat 

Firmaning maqsadi o`z foydasini iloji boricha ko`proq qilishdir. 

Firmaning  yuqori  darajada  foyda  olishini  ko`rib  chiqishimiz  uchun,  biz 

uning  umumiy  daromadlarini  va  umumiy  xarajatlarini  hisob  -  kitob  qilishimiz 

kerak.  Umumiy  daromad  oddiygina  hisoblanadi:  Bu  firma  ishlab  chiqaradigan 

mahsulotlari  miqdorini  mahsulot  sotilgan  narxga  ko`paytirish  natijasidir.  Agar 

firma 10000 ta mahsulot ishlab chiqarsa, har bir mahsulotni 2$ dan sotsa, u 20000$ 

umumiy daromad oladi.  

Firma  o`z  xarajatlarini  hisoblaganda,  iqtisodiyotning  o`nta  tamoyillaridan 

birini  hisobga  olishiga  to`g`ri  keladi,  ya`ni  biror  narsaning  qiymati  unga  erishish 

uchun  nimadandir  voz  kechishdir.  Bu  mahsulotning  muqobil  qiymati  deb  ham 

nomlanadi, ya’ni bu o`sha birlikni qo`shib olish uchun voz kechilishi shart bo`lgan 

narsalarning  hammasi,  deb  qaralishi  mumkin.  Iqtisodchilar  firmaning  ishlab 

chiqarish  xarajatlari  haqida  so`z  yuritganlarida,  ular  tovarlar  va  xizmatlarni 

muqobil xarajatlarini ham inobatga oladilar. 

Ba’zi  firmalarning  muqobil xarajatlari ochiq oydin ko`zga  tashlanib  turadi, 

boshqalarniki  esa,  aksincha.  Masalan,  firma  o`zi  uchun  zarur  bo`lgan  mahsulot 

uchun  1000$  to`laydi,  bu  1000$  muqobil  xarajat  hisoblanadi,  chunki  firma  yana 

biror narsa sotib olish uchun ushbu 1000$dan boshqa foydalanmaydi. Shuningdek, 

firma sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish uchun malakali ishchilarni ishlatadi, firma 

xarajatlarining  ma’lum  qismini  ishchilar  oylik  maoshi  tashkil  qiladi.  Firmaning 

muqobil xarajati firmaning to`lovlarini to`lashi uchun kerak bo`ladi va bu  yaqqol