I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

 

Kondorset ovoz berish paradoksi 

 

Ko`pgina  yetakchi  jamiyatlar  demokratik  asoslarga  tayanib  siyosatni  olib 

borishadi.  Masalan,  Shahar  ikki  joydan  qaysi  biriga  park  qurishni  tanlaydigan 

bo`lsa,  eng  ko`p  ovoz  olgan  joyda  shu  park  quriladi.  Shunga  qaramay,  ko`pgina 

siyosiy muammolarning yechimi 2 tadan ko`p bo`ladi, va park qurish muammosiga 

to`girlaydigan  bo`lsak,  qurish  mumkin  bo`lgan  joylar  juda  ko`p  bo`ladi.  Bu 

holatda,  18  asrning  mashxur  siyosat  nazariyachisi  Markis  de  Kondorset  aytib 

---

 

163 

o`tganiday, demokratiya ba’zida eng ma’qul natijaga erishaman deb muammolarga 

yuz tutishi mumkin. 

Masalan,  sodir  bo`lishi  mumkin  bo`lgan  3  xil  natija  bor:  A,B  va  C,  yana 

jadvalda ko`rsatilganiday o`z afzalliklariga ega bo`lgan 3 xil ovoz beruvchilar bor. 

Bizning  shahar  hokimi  shu  uch    kishining  afzalliklarini  butun  jamiyat  afzalligi 

sifatida ko`rib chiqmoqchi. U nima qilishi kerak? 

Birinchi  bo`lib  u  juft  natijalarni  ovozga  qo`yishi  mumkin. Agar  u  B  va  C ni 

ovozga qo`ysa va 1 va 2 , B ni tanlashsa, B natija ustunlikga ega. Agar u A va C ni 

ovozga  qo`ysa  va  1  va  3,  A  ga  ovoz  bersa,  A  ustunlikga  ega.  Natijalarga  nazar 

tashlansa, A Bdan ustun, B esa C dan ustun, demak A aniq ovoz beruvchilarning 

ustunlikga ega bo`lgan hohishi. 

Lekin,  tasavur  qilingki  keyinchalik  hokim  ovoz  beruchilardan  A  yoki  C  ni 

tanlashni so`rasa, va bu holda 2 va 3 C ga ovoz berishdi, C bu holatda ustunlikga 

ega. Shunday qilib juftlikda soralgan savolda, A B dan ustun, B esa C dan ustun, C 

esa  Adan  ustun.  Odatda  biz  afzalliklarni  ketma-ketlik(transitivity)  turishini 

kutamiz,  masalan:  A  B  dan  ustun,  B  esa  C  dan  ustun,  va  ikkisi  A  ni  C  dan 

ustunligini  ko`rsatadi.  Kondorset  paradoksi  esa  aynan  shu  hususiyatlarni 

demokratik  yo`l  bilan  qabul  qilingan  naijalarda  har  doim  ham  kuzatilmaydi  deb 

takidlaydi.  Juftlik  bilan  berilgan  ovozlar  ba’zi  hollarda  jamiyat  uchun  ketma-

ketlikda  tuzulgan  afzalliklarni  kelib  chiqaradi,  ammo  bizning  holatimizda  bu 

noto`g’ri yo`ldir. 

Kondorset paradoksining ma’nolaridan biri, ketma-ketlikni tuzilishi, berilgan 

ovozlar natijasiga ta’sir ko`rsatishidadir. Agar hokim birinchi bo`lib ovozga A va 

B  ni  qo`ysa,  va  keyin  yutganini  C  bilan  ovozga  qo`ysa  C  g’olib  chiqadi.  Ammo 

birinchi bo`lib B va C ni ovozga qo`yilsa, va keyinchalik yutganini A bilan birga 

ovoz berishga qo`ysa, A yutadi. Va shunga o`xshash holar, birinchi A va C, keyin 

esa B bo`lsa , shahar B ni tanlaydi. 

Kondorset  paradoksi  ikki  xulosaga  ega.  Birinchisi,  muammo  ikkidan  ortiq 

natijaga ega bo`lsa, ketma-ketlikni qay tarzda tuzilishi demokratik ovoz berishning 

yakuniy natijasiga katta ta’siri bor. Ikkinchisi esa, o`zi ovoz beruvchilarning asosiy 

---

 

164 

qismi(ko`pchilik) bizga jamiyatni rostan nimani istashini aytib bermaydi.