I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Ma’lumotni aniqlash uchun tekshirish 

 

Xabardor  taraf  o`z  ma’lumotini  oshkor  etish  uchun  qilgan  harakati  signal 

berish  deyiladi.  Xabari  yo`q  bo`lgan  taraf  esa  ma’lumotni  bilish  uchun    qilgan 

harakati tekhirish deyiladi. 

Ba’zida  tekhirish  bu  oddiy  holat.  Ishlatilingan  mashinani  sotib  olayotgan 

shaxs  uni  avtomexanik  tomonidan  tekshirib  ko`rilishini  so`rashi  mumkin.  Bu 

talabni  rad  etgan  sotuvchi  o`z  shaxsiy  ma’lumoti,  ya’ni  uning  mashinasi  limon 

ekanligini  oshkor  etib  qo`yadi.  Xaridor  narxni  tushirishni  so`rashi  yoki  boshqa 

mashinani ko`rishni afzal deb bilishi mumkin. 

Tekhirishning  boshqa  misollari nozikroq.  Misol uchun,  avtomobil  sug’urtasi 

bilan  shug’ullanuvchi  tashkilotni  ko`raylik.  Tashkilot  ehtiyotkor  xaydovchilar 

uchun past narxdagi badal va tavakkal xaydovchilar uchun yuqori badal narxlarini 

o`rnatishni  xoxlaydi.  Lekin  ularni  qanday  ajratish  mumkin?  Xaydovchilar  ular 

ehtiyotkor  yoki  tavakkal  xaydovchiliglarini  bilishadi,  lekin  tavakkallari  buni  tan 

olishmaydi.  Xaydovchining  tarixi  bu  birqancha  ma’lumot  (sug’urta  kompanialari 

undan foydalanishadi) lekin avariyalarning tasodifiy sodir bo`lishini hisobga olgan 

holda xaydovchining tarixi kelajakdagi xatarlardan habar beruvchi yaxshi indikator 

emas. 

Sug’urta  kompaniyasi  ikki  xil  toifadagi  xaydovchilarni  ikki  xil  sug’urta 

shartlarini o`rnatib, xaydovchilarni o`zini ozi ajratishiga undashi mumkin. Birinchi 

---

 

161 

sug’urta shartlari yuqori badalli bo`ladi lekin u avariyadan ko`rilgan zararni to`liq 

qoplab  beradi.  Boshqa  sug’urta  shartlari  esa  past  narxdagi  badalga  ega  bo`ladi 

lekin  misol  uchun  $1000  franshizaga  ega  bo`ladi.(bu  degani  haydovchi  zararning 

birinchi $1000 ni to`lashi kerak bo`ladi, tashkilot esa qolgan zararni to`lab beradi) 

E’tibor bering, franshiza tavakkalchi haydovchilar uchun ortiqcha tashvish bo`ladi, 

chunki ular avariyaga uchrash ehtimoli kattaroq. 

Shunday  ekan  yetarlicha  yuqori  franshiza  bor  biroq  past  narxdagi  badali 

bo`lgan  sug’urta  ehtiyotkor  haydovchilarni,  franshiza  bo`lmagan  lekin  yuqori 

narxdagi  badali  bo`lgan  sug’urta  tavakkal  haydovchilarni  qiziqtiradi.  Bu  ikki 

sug’urta  shartlarini  ko`rib  chiqib  ikki  toifadagi  haydovchilar  o`zlarining  shaxsiy 

ma’lumotlarini qaror qabul qilib oshkor etadilar.