I – bob. Yulduzlarning paydo bo’lishi va evolyutsiyasi

1.3. Yulduzlar evolyutsiyasi jarayonini bosqichlari

Biz yuqorida ko’rib chiqqan evolyutsion jarayon yulduzlar evolyutsiyasining birinchi va ikkinchi bosqichi edi. yulduzlardagi barcha vodorod yonib bo’lgandan keyin yulduzlar evolyutsiyasining ikkinchi (asosiy ketma-ketlikdagi bosqichi) tamom bo’ladi. Vodorodni geliyga aylanish reaksiyasi yulduz yadrosini tashqi chegarasida borayotgan bo’ladi. Hisoblashlarni ko’rsatishicha bunda yadro qisiladi uning markaziy oblastlarida temperatura oshadi, yorqinlik va radius oshadi. Yulduz asosiy ketma-ketlikdan chiqib ketib qizil gigant yoki o’ta gigant yulduziga aylanadi, bunday yulduzlarda yulduz evolyutsiyasining uchunchi bosqichi boshlanadi. Yuqorida barcha aytilganlar yulduzlar tuzilishi to’g’risidagi nazariy tasavvurotlardir. Bunday natijalarni yulduzlar to’dalari uchun spektr-yorqinlik diagrammasi 2-rasm bilan solishtirib tekshirish mumkin.

Faraz qilish mumkinki, bitta to’daga kirgan barcha yulduzlar birgalikda tug’ilgan bo’lib, bir xil yoshga ega. Aks holda to’dani o’zi bo’lmasligi kerak edi. Yulduzlarning turli to’dalari uchun hosil qilingan rang-yorqinlik diagrammalarini o’zaro solishtirish ko’rsatadiki, yulduzlar ketma-ketligi turli to’dalar uchun o’nga va yuqoriga turlicha og’adi. Tushunarliki og’ish qancha katta bo’lsa bu to’da yulduzlari shuncha qaridir. Bunday diagrammalar yordamida osongina qaysi to’da avval qaysi biri keyin hosil bo’lganligini aniqlab to’dalardagi yulduzlarni taxminiy yoshini aniqlash mumkin. Sharli to’dalarda asosiy ketma-ketlik yomon ko’rinadi, ketma-ketlikning yuqori qismi shuning uchun ko’rinmaydiki mos yulduzlar, yulduzlar evolyutsiyasini ikkinchi stadiyasini o’tib chiqib ketgan bo’lsa (3-rasm), pastdagi yulduzlar kuchsiz yulduzlarni kuzatish qiyinligi uchun (asosiy ketma-ketlik pastga tushayotgan bo’lishi mumkin) ko’rinmaydi. Lekin eski sochilgan to’dalar uchun qizil gigant sohasi yaxshi ko’rinadi. Bunday ko’plab ko’rinadigan to’dadagi yulduzlar evolyutsiyasining uchunchi stadiyasidadir.