Házirgi qaraqalpaq ádebiyatı hám ádebiy process 1-tema: Kirisiw, házirgi qaraqalpaq ádebiyatı pániniń maqseti hám wazıypaları

4.Prozanıń payda bolıwı 
20-jıllardıń ekinshi yarımında qaraqalpaq ádebiyatında proza janrı tuwıldı. Jańa dáwir 
turmısı qaraqalpaq prozasına negiz boldı. Dáslepki jurnalistler menen kórkem sózge uqıplı 
talantlı jaslar baspa sózdin kúndelikli talabına ılayıq feleton hám ocherkler jazdı. Sol dáwirde 
teknikum studentleriniń kúshi menen shıǵarılǵan "Qızıl muǵallim"(1927-1930) qol jazba 
jurnalında, S.Májitovtıń "Qaraqalpaq ádebiyatınıń jıyıntıǵı"(1928-1930) toplamında, "Oqıw" 
(1925) kitabında dáslepki gúrrińler járiyalandı. 1929-jılı "Jań mektep" jurnalınıń sanında (qazaq 
tilinde) N.Dáwqaraevtıń "Kóp kúnlerdiń birewi" gúrrińi basıldı. 
Dáslepki gúrrińlerde milliy folklorlıq prozanıń tásiri kúshli boldı. Sebebi prozanı 
baslawshılar awızeki kórkem sóz ruwxında tárbiyalanǵan edi.Sonlıqtan olardıń shıǵarmalarında 
folklorlıq prozadaǵı ırǵaqlar, súwretlewler keń qollanılǵan. S.Májitovtın "Ata menen bala", "Úsh 
joldas", "Miyras", "Molla menen qız"gúrrińlerinde rus, qazaq, qarakalpak folklorınıń syujetleri 
paydalanılǵan. Keyinirek ol folklorlıq dástanlar úlgisinde qosık penen qara sóz aralas "Súyin 
hám Sara", "qulmurat", "Ontoǵız" romanların jazǵan. Bul dástur Q.Ermanovtıń "Balıqshılar 
qıssası" povestinde de bar. 
Biraq bul dáwirde qońsılas qazaq, ózbek ádebiyatında realistlik proza kúshli rawajlanǵan 
edi. Bul jaǵday qaraqalpaq prozasına da tásir etti. Jazıwshılar tuwısqan xalıqlar ádebiyatlarınıń 
tájiriybelerin úyrenip, realistlik prozanıń jetilistiriwge umtıldı. Nátiyjede S.Majitovtıń 
"Qaraqalpaq ádebiyatınıń jıyıntıǵı" kitabına kirgen "Mektepte oyın", "Hákeri", "Gódek", "Eki 
pazna", "Quwanısh" sıyaqlı realistlik gúrrińleri dóretildi. Bul dáwirdegi eń jaqsı jazılǵan 
gúrrińlerliń biri N.Dáwqaraevtıń "Kóp kúnlerdiń biri" shıǵarması.
Qaraqalpaq ádebiyatında payda bolǵan dáslepki prozalıq shıǵarmalarda janrdıń sırın 
iyelewde, ómir shınlıǵın realistlik súwretlewde, shıǵarma syujetin jaratıwda, qaharman obrazın 
ashıwda, shıǵarma tilinde kemshilikler orın aldı. Usıǵan qaramastan prozanıń qaraqalpaq 
ádebiyatında payda bolıwı milliy kórkem oydıń rawajlanıwın kórsetetuǵın qubılıs edi. 
Jazıwshılardıń prozalıq shıǵarmalar ústinde shınıǵıwları keleshektegi jetilisken úlken prozaǵa 
qaray salınǵan dáslepki soqpaq edi.
Ádebiy sın
. 20-jıllardıń ekinshi yarımında "Qızıl muǵallim" jurnalında ham oblastlıq 
baspa sózde birinshi ádebiy kritikalıq maqalalar kórine basladı. Qaraqalpaq ádebiyatı tariyxına 
arnalǵan maqalalar járiyalandı. Kritika kórkem shıǵarmalardı jańa tariyxıy jaǵdayǵa 
baylanıstırıp bahalawǵa talpındı. Geypara shıǵarma haqqında bir tárepleme pikir aytıw, geyde 
kemshilikler ushın keyiw ele ádebiy sınnıń jetilispegenin bildiretuǵın edi. Sonlıqtan baspa 
sózdegi bul tartıslar sol waqıttaǵı "Qızıl muǵallim " jurnalı tárepinen toqtatılatuǵın edi.
XX ásirdiń 30-jılları milliy qaraqalpaq ádebiyatınıń hár tárepleme rawajlanıwǵa bet 
burǵan dáwiri boldı. 1924-jılı Qaraqalpaqstan avtonomiyalı oblastı dúzilip Qazaqstan quramına 
kirdi. 1930-jılı RSFSR quramına kirdi. 1932-jılı avtonomiyalı respublika sıpatında Ózbekstan 
quramına kirdi.
1928-jılı QarAPP dúzildi. Onı shólkemlestiriwshiler İ.Fazılov, A.Matyakubov, 
T.Seytmamutov. X.Axmetovlar boldı.
Qaraqalpaqlar siyasiy húqıqqa iye boldı. Óz baspa sózine, ilim-izertlew institutına, óz 
milliy gazeta-jurnallarına iye bolıp, bunnan aldıńǵı jıllarda joq etilgen milliy mádeniy ádebiy 
miyraslardı qayta tiklew jıynaw jumısları menen shuǵıllana basladı.

---

9 
Usı dáwir ádebiyatınıń wákilleri A.Muwsaev, S.Majitov, Q.Áwezov, J,Aymurzaev, 
A.Begimov, M.Dáribaev, İ.Fazılovlardıń qatarı S.Qurbaniyazov, A.Shamuratov, D.Nazbergenov 
sıyaqlı jazıwshılar menen tolıstı.