Házirgi kúnde “Ruwxıylıqtanıw”

---

Házirgi kúnde  “Ruwxıylıqtanıw”

pánine zárúrlik.

Joba:

1.Ruwxıylıq insannıń ádep-ikramlılǵında qanday kórinedi.

2.Ruwxiyliqtaniw pa'n sipatinda qaliplesiwi.

3, Prezidentimizdin' ruwxiyliqtaniw haqqinda ozinin' shigarmalarinda keltiriwi

Ruwxıylıq insannıń ádep-ikramlılǵında qanday kórinedi?Mine, máselen, siz ózińizden úlken

jastaǵılarǵa birinshi bolıp sálem beresiz, sebebi ata-anańız sonday tárbiya bergen. Úlgili

bahalarǵa oqıwǵa háreket etesiz, sebebi ustaz-oqıtıwshılarıńızdan sonday bilim alǵansız. Oqıw

ornında, jámiyetlik orınlarda, ulıwma uyatlı, qopal sózlerdi paydalanbaysız, sebebi, oǵan ishki

mádeniyatıńız jol qoymaydı. Watandı satpaysız, sebebi, ol hújdándı, ózlikti satqan menen teń!

Bulardıń barlıǵı gózzal ádep-ikramıńız, qálbińizdiń ruwxıy gózzallıǵı, pák niyetińizdiń bekkemligi

sebepli. Demek, ruwxıylıq insaniyat ishki áleminiń sulıw hám tawsılmas baylıǵı bolıp, insanlardı

úlken jaratıwshańlıqqa jetekleydi. Ruwxıylıǵı joqarı insanlardıń kóbeyiwi bolsa kúshli puqaralıq

jámiyetiniń rawajlanıwına sebep boladı. Ǵáresizlikke erisken Ózbekistan xalqı hám mámleketi

tárepinen ámelge asırılǵan ekonomikalıq reformalar insaniy joqarı adamgershilikli paziyletleri

hám joqarı aǵartıwshılıq tuyǵıları menen jámlenip alıp barıldı. Tiykarınan áyyemgi esteliklerimiz

qayta tiklendi, áyyemgi shıǵarmalar, bitikler baspaǵa shıǵarılıp, keń jámiyetshilikke usınıldı,

úrip-ádetler, qádiriyatlarımız qayta tiklendi. Mámleketimizde jasap atırǵan túrli millet hám

elatlardıń milliy qádiriyatları hám dástúrlerine joqarı húrmet-izzet kórsetiledi hám t.b.

Búgin mámleketimizde milletler araliq tınıshlıq, tatıwlıq, awızbirshilik turaqlı. Ózbekistan

mámleketi onıń aymaǵında jasawshı barlıq xalıq, millet hám elatlardıń mápleri birdey qorǵaladı,

birdey qollap-quwatlanadı. Ruwxıy rawajlanıw, milliy ózlikti ańlaw tariyxiy oy hám tariyxiy

eslewsiz rawajlana almaydı, qáliplese almaydı. «Joqarı mánawiyat — jeńilmes kúsh»

shıǵarmasında, «... házirgi kúnde ruwxıylıǵımızdı saqlaw ushın ne islewimiz kerek hám oǵan

qáwip salatuǵın qanday aǵımlardı qarsı qoyiw kerek, dep sorasa, men eń aldı menen sol jurtta

jasap atırǵan hárqanday insan ózligin ańlawı, áyyemgi táriyximiz hám bay mádeniyatımız, ullı

ata-babalarımızdıń miyrasın tereńirek ózlestiriwdi, búgingi tez ózgerip atırǵan ómir

dawamlılıǵına sanali qarap, ǵárezsiz pikirlew hám jurtımızdaǵı barlıq ózgerislerge juwapkerlik

tuyǵısı menen jasawızárúr», dep  túsindiriledi.Ruwxiyliq ja`miyet rawajlaniwin, millet kamalati

ha`m shaxs jetiskenligin belgilep beriwshi tiykarg`i ko`rsetkishlerdin` birinen esaplanadi, sebebi

ruwxiyliq rawajlang`anda g`ana ja`miyet ekonomikaliq ha`m ja`miyetlik siyasiy jetiskenlik halina

keledi ha`m de ma`mleket ha`m millet gu`llenedi. Bul o`z na`wbetinde shaxstin` jetik insan bolip

rawajlaniwi ushin za`ru`r bolg`an sharayat esaplanadi. Buni teren` an`lag`an ha`m o`z qa`lbinen

o`tkergen Preziden I.A.Karimov ma`mleketimiz o`z g`a`rezsizligine iye bolg`an son` elimizde

demokratiyaliq ja`miyeti quriwdin` teoriyaliq kontseptsiyasin islep shiqti, ekonomikaliq, ja`miyetlik

siyasiy turmisti qayta quriwdi milliy ruwxiyliqtin` tikleniw joli menen birikken halda boliwi

kerekligin ilimiy da`lillep berdi. Ol ko`lemi jag`inan kishi bolsa da, ma`mleketimizde jan`a ja`miyet

quriwdin` ilimiy-teoriyaliq negizlerin sa`wlelendiriwi jag`inan, belgili bir da`stu`r bolg`an

"O`zbekstannin` o`z erkinligi ha`m rawajlaniwi` " atli shig`armasinda g`a`rezsizlikten keyin

O`zbekistandi rawajlandiriwdin` ruwxiy saladag`i strategiyaliq waziypalarin belgilep

---

ko`rsetti.Ruwxiyliq - ja`miyet rawajlaniwin, millet kamalati ha`m shaxs jetiskenligin belgilep

beriwshi tiykarg`i ko`rsetkishlerdin` birinen esaplanadi.Ruwxiyliq - milliy rawajlaniwdag`i orni

ha`m oni o`zlestiriw za`ru`rligi shig`armada ilimiy jaqtan tiykarlang`an-Ruwxiyliq-o`z xalqinin`

tariyxi, onin` ma`deniyati ha`m waziypalarin teren` biliw ha`m tu`sinip jetiwge su`yengen halda

g`ana qu`diretli ku`shke aylanadi.

I.A.Karimov o`z shig`armasinda elimizde milliy ruwxiyliqti tiklew ha`m rawajlaniw ma`mleket

siyasatinda a`hmiyetli waziypa ekenligine itibardi qaratip qoyiwdag`i kontseptual ideyani alg`a

su`redi. Prezident bilay deydi, Garessizlik `Aldin adamlarg`a materialliq bayliq beriw, son`

ruwxiyliq haqqinda oylaw kerek, degenler haq bolmasa kerek. Ruwxiyliq- xaliqtin`, ja`miyet,

ma`mlekettin` ku`sh-qu`direti. Ol joq jerde heshqanday baxit-saodat bolmaydi.Prezidentimiz

ta`repinen alg`a su`rilgen bul kontseptual ideyanin` teoriyaliq ha`m a`meliy a`hmiyeti sonda,

birinshiden, bunin` menen avtor, buring`i awxam da`wirinde ruwxiyliqti rawajlandiriwdin`

u`shinshi da`rejeli ma`sele sipatinda qaraliwi, ja`miyetlik-siyasiy, ekonomikaliq ha`m ruwxiy

ag`artiwshiliqtin` kriziske ushiraw sebepleri dep ko`rsetip beredi, ekinshiden, ruwxiyliqti

rawajlandirmastan, shaxstin` ruwxiylig`in o`zgertpey turip, ja`miyette alg`a qoyg`an maqsetti

a`melge asiriw mu`mkin emesligine tiykarg`i diqqatti qaratqan. I.A.Karimovtin` milliy-ruwxiy

tikleniwge qaratilg`an kontseptsiyasinda Watandi su`yiwshiliktin` shaxs ruwxiylig`inin` ajiralmas

bo`legi ekenligin da`lillep beriw ayriqsha orin iyeleydi. haqiyqattan da, o`z Watanin su`ymegen,

onin` ha`rbir qaris jeri ushin juwap beriwge, gu`resiwge tayar bolmag`an ha`r bir insan ruwxiy

jaqtan jarli esaplanadi.Ruwxiyliqtin` milliy rawajlaniwdag`i orni ha`m oni o`zlestiriw za`ru`rligi

shig`armada ilimiy jaqtan tiykarlang`an-"Ruwxiyliq"-o`z xalqinin` tariyxi, onin` ma`deniyati ha`m

waziypalarin teren` biliw ha`m tu`sinip jetiwge su`yengen halda g`ana qu`diretli ku`shke

aylanadi. Prezidentimizdin` ba`rshe shig`armalarinda ruwxiyliq haqqinda so`z etiledi. Onda

aytilg`an kontseptual ideyalardi uliwmalastiratug`in bolsaq, olar to`mendegi na`rselerdi o`z

ishine aladi:

-ruwxiy miyras ha`m diniy qa`diriyatlardi teren` o`zlestiriw;

-milletimizdin` o`zin-o`zi an`lawina erisiw, milliy maqtanish tuyg`ilarin bekkemlew;

-g`a`rezsizlik sharayatinda milliy ideya ha`m milliy ideologiyani formalastiriw ha`m oni xalqimiz

du`n`yaqarasina aylandiriwg`a erisiw;

-bilim beriw sistemasin baqlaw, kadrlardi tayarlawdin` milliy da`stu`rin a`melge asiriw tiykarinda

fizikaliq ku`shli, ruwxi, pikiri saw salamat, iymanli, bilimli, ruwxiylig`i ba`lent, ma`rt ha`m erju`rek

watan su`yer a`wla`dti ta`rbiyalaw;

-milliy-ruwxiy baylig`imizdin` ja`ha`n tsivilizatsiyasindag`i ornin tiklew ha`m bu`gingi ku`nde

ruwxiyliq ha`m ag`artiwshiliq, pa`n, texnika, texnologiya salalarinda jetiskenliklerdi teren`

o`zlestiriw tiykarinda ha`zirgi zaman uliwma xaliqliq ruwxiyliq sistemasi rawajina u`les

qosiw-jaslar ruwxiylig`in, milliy g`a`rezsizlik ideyalari menen bayitip bariw, olardin qa`biletinde

ideologiyaliq immunitetti ku`sheytiw;

-insaniyattin` a`sirler dawaminda jaratqan ha`m uliwmaxaliqliq mu`lkine aylang`an barliq

bayliqlarin milliy-ruwxiyliq bayliqlarinin`  ajiralmas  bir  bo`legine aylandiriw;

Ruwxiyliq-insannin` aqiliy, a`dep-ikramliliq, ilimiy, ideologiyaliq, diniy ko`z-qaraslari.

Ruwxiyliq-insannin` sotsialliq-ma`deniy qubilis sipatindag`i qa`siyeti, yag`niy insannin`

mehiradalat, pa`klik, hu`jdan, ar-namis, watandi su`yiwshilik, go`zzalliqqa umtiliw, sabirliliq

siyaqli paziletlerden quralg`an bayliq.

---

Ruwxiyliq-insannin` o`zin-o`zi an`lawi, talg`ami, parasati, a`dillik penen a`dilsizlikti, jaqsiliq

penen jamanliqti, go`zzalliq penen ko`riksizlikti, bilimlilik penen nadanliqti ajirata biliwi, olardi

a`melge asiriw ushin umtiliwlari. Prezidentimiz "G`aressizlik ja`miyetti ruwxiy jan`alawdag`i bas

maqset-jurt tinishlig`i, Watannin` rawajlaniwi, xaliq erkinligi ha`m abadanlig`ina erisiw ha`m kamil

insandi ta`rbiyalaw, sotsialliq birge islesiw ha`m milletler ara tatiwliq, diniy bawriken`lik siyaqli

ko`plegen za`ru`rli ma`selelerden ibarat" dep atap ko`rsetedi.

Ruwxiyliqtin` materialliq ku`shke aylaniwi ha`rbir insannin` is ha`reketinde, o`z shan`arag`i,milleti

ha`m watanina bolg`an mu`na`sibetlerinde ko`zge ko`rinedi. Ruwxiyliq milletti progresske

jeteleydi, ma`mlekettin` qu`diretin asiradi. Sebebi ruwxiyliqqa itibar berilmegen ma`mlekette

rawajlaniw bolmaydi. Ruwxiyliqtin` a`hmiyetin belgilewshi to`rt negizgi bo`lim bar.

● A`dep ikramliliq.

● A`meliy bilimler, talant, qa`bilet.

● Ilimiy jetiskenliktin` na`tiyjesi bolg`an

iyman, hu`jdan, insap, qanaat.

● Insan bilimlerin, a`meliy ta`jiriybesin uliwmalastiriwg`a, islerine bag`dar beriwge qaratilg`an

du`n`yag`a ko`z-qaras.

Ruwxiyliq o`zinin` bir qatar kategoriyalarina-tu`siniklerine ha`m nizamliqlarina iye.Onin`

tu`siniklerine shaxstin` o`zin-o`zi an`lawi, bilimlilik, pa`klik, saqiyliq, iymanliliq, mehir-aqibet,

rasgo`ylik, ata-anag`a hu`rmet, sadiqliq h.t.b millettin` wa`kili sipatinda milliy o'zlikti an`law, milliy

maqtanish, millet su`yiwshilik, watandi su`yiwshilik, milliy til, milliy tariyx, a`debiyat, iskusstvo,

u`rip - a` det, da`stu`rler, qa`diriyatlar, ma`mleketke, nizamlarg`a hu`rmet, sotsialliq, siyasiy

ekonomikaliq, ruwxiy turmista belsendilik ko`rsetiw h.t.b kiredi. Ruwxiyliqtin` rawajlaniwi da

belgili nizamliqlarg`a tayanadi. Bunday nizamliqlar birneshe bag`dardi o`z ishine alsa da, olardi

belgili toparlarg`a ajiratiwg`a boladi.

Birishi toparg`a shaxs, millet yaki ja`miyettin` ishki mu`mkinshilikleri menen baylanisli bolg`an

nizamlar kiredi.

Ekinshi toparg`a shaxslar menen milletlerdin` o`z-ara mu`na`sibetleri protsesinde payda

bolatug`in G`aressizliktin o`z-ara ta`sir bayitiw` arqali ju`zege keletug`in protsessler

kiredi.Yag`niy shaxs ruwxiy kamalati anadan tuwiliw menen ju`zege kelmeydi. Tap usinday millet

te tariyxiy rawajlaniwdin` belgili bir basqishinda basqa xaliqlar, milletler menen birge islesiwler

na`tiyjesinde ju`zege keledi.

Ruwxıylıq — insan sanasına tásir kórsetetuǵın, onıń dúnya qarası, oy-pikirin turaqlı baǵdarǵa

salatuǵın teńsiz kúsh. Ruwxıylıq tiykarın jámiyet, milletke tán mánawiy, mádeniy hám materiallıq

tiykarlar, dástúrler, qádiriyatlar, turmıs tárizi, ideyalar hám qaraslardı ulıwmalastırıwshı túsinikler

quraydı. Insan ruwxıyatınıń qáliplesiwinde tariyxıy ótmish óz aldına áhmiyetke iye. Azanda

uyqıdan oyanǵan insan tosattan óziniń kim ekenligin, atın, familiyasın umıtıp qoysa, átiraptaǵı

jaqın insanlardı tanımay qalsa, bul jaǵday sol insan, onıń shańaraǵı ushın úlken baxıtsızlıq.

Eger millet óziniń kim ekenligin umıtsa, bul sol millet ushın úlken apatshılıq. Dúnyadaǵı jawiz

hám basqınshı kúshler qaysı bir xalıq yaki mámleketti ózine qaram etip, boysındırmaqshı, onıń

baylıqların iyelemekshi bolsa, aldı menen, onı quralsızlandırıwǵa, yaǵnıy eń ullı baylıǵı bolǵan

milliy qádiriyatları, tariyxı hám ruwxıylıǵınan ayırıwǵa urınadı. Ózligin joǵaltqan millet bolsa,

hámiyshe qullıqqa duwshar.Óz xalqı hám jurtı táriyxın tereń biliw, onı tınım-sız úyreniw,

ata-babalarınıń sawaplı islerin múnásip dawam ettirgen halda bay miyrasın qásterlep saqlaw,

---

ótmishten sabaq shıǵarıw, tariyxta júz bergen waqıya-hádiyselerdi ádil bahalaw, olardıń aqıbetin

tuwrı túsiniw aqılı pútin insan ómiriniń mazmunı esaplanadı. Insan óziniń tariyxiy ótmishine iye

bolmastan turıp, ómirinde júz berip atırǵan socialliq ózgerislerdiń mánisin túsinip jete almaydı,

keleshegin tuwrı kóz aldına keltire almaydı. Sonıń ushın da jámiyettiń hár bir aǵzası óz ótmishin

jaqsı bilse, bunday adamlar hár qıylı aǵımlar tásirine túsip qalmaydı. Tariyx sabaqları insandı

saqlıqqa úyretedi, kúshin bekkemleydi. Ruwxıylıqtıń negizi hám mánis-mazmunın belgileytuǵın

tiykarǵı qásiyetler, insannıń ruwxıy pákleniwi hám kewildiń tazariwi esaplanadı.

Zamannin`, millettin` en` jetilisken, aq-qarani tanig`an, pidayi, uzaqta go`zlewshi insanlari

ag`artiwshiliq penen shug`illanadi. Ruwxiyliq ha`m sawatliliq bir ma`deniyat. Ruwxiyliqsiz

sawatliliq soqir, sawatsiz ruwxiyliq-meshel. Sonliqtan da bizin` babalarimiz "ko`zi soqirdan kewli

soqir jaman " dep ruwxiyliq ha`m ag`artiwshiliq ma`deniyatin, kewildin` ken`ligin, ko`terin`kiligin

joqari bahalag`an. Joqari ruwxiyliqqa iye adamlardin` barlig`i mudami mariypatli, sonin` menen

birge mariypatli adamlardin` barlig`i da bay ruwxiyliqqa iye bola bermegen. Bunday insanlar

haqqinda "alim bolipti da, biraq adam bolmapti" degen ibara bar. Bul ruwxiy bayliq ha`m

bilimnen, ha`m insaniyliqtan ibarat degen ma`nini an`latadi.

Tariyx-bul adam o`mirinin` o`zinshe bir entsiklopediyasi. Ol ha`m ma`deniyat, ha`m ilim, ol

a`depliliktin` qorg`awshisi, ol u`rip-a`det. Demek, o`tkendegini bilmesten, tariyxiy ta`jiriybelerdi

juwmaqlamastan, oni uliwmalastirmastan, alg`a qaray ju`riw yaki a`hmiyetli bir joba du`ziw

mu`mkin emes. Sebebi adam ja`ma`a`tinin` o`siwi  onin` a`sirlik da`stu`rlerinen g`a`rezli. Olay

bolsa o`z tariyxin bilmey turip, onin` sabaqlarin sanag`a sin`irmey turip tabisli jasawg`a

bolmaydi. Sonliqtan da I.A.Karimov Ruwxiyliq o`z xalqin`nin` tariyxin, ma`deniyatin, onin` aldin

ala belgilengen waziypasin teren` tu`siniwge ha`m pa`mlewge tiykarlang`an waqitta g`ana

qu`diretli ku`shke aylanadi degen edi.

Ómirimizde hadal hám pák jasaw sıyaqlı joqarı adamgershilikli paziyletlerden pútkilley jiraq bolıp

jasaytuǵın, ómiriniń mánis-mazmunın ózinshe bayan etetuǵin adamlar da bar. Olar ózlerin

basqalardan hár tárepleme ústin qoyıp, «baxit qusı basına qonǵan»- day sezedi. Bunday

jaǵdaylardı baqlasańız qálbińizde heshqanday ekileniw hám gúman payda bolmasın. Sebebi,

múqáddes kitaplarımız hám qádiriyatlarımız, ullı ata-babalarımız miyrası bizlerdi hár dayım

hadal miynet penen jasawǵa, mártlik, qayırxomlıq hám kemtarlıqqa shaqıradı.Tuwrılıq, hadallıq,

tırısqaqlıq, úmit penen jasaw, únemlilik, miynet súyiwshilik, sıyaqlı joqarı adamgershilikli

paziyletler hám qásiyetlerge iye bolıw, olarǵa hámiyshe ámel etip jasaw — kámil insannıń

ruwxıy baylıǵın belgilep beretuǵın tiykarǵı kriteriyalar sanaladı.

Búgingi tez ózgerip baratirǵan zamanda ruwxıylıq hám aǵartıwshılıqqa iye bolǵan insanǵana óz

milliy qádiriyatların joqarılatıw arqalı milliy ózligin tereń ańlawı, erkin hám azat jámiyette jasawi,

Ózbekistannıń dúnya jámiyetshiliginde múnásip orın iyelewi ushın pidayılıq kórsete alıwı

múmkin. Mámleketimizde hadal hám pák jasawdı ózi ushın ómirlik isenim, joqarı maqset dep

biletuǵın watanlaslarımız kópshilikti quraydı. Ásirese, usınday insanlar hám olardıń sawaplı isleri

sebepli bul jarqın álemde mánáwiyat hámiyshe turaqlı bolıp kelmekte. Insaniyat tariyxı

mánáwiyatsız kiside heshqashan adamgershilik, mehir-aqibet sıyaqlı paziyletler bolmaslıǵın

tastıyıqlaydı.Ma`deniy miyrasta adamzattin` keleshek rawajlaniwina, ruwxiy bayiwina xizmet

qilatug`in, og`an unamli ta`sir ko`rsetetug`in qa`diriyat a`hmiyetine iye bolg`an ta`repleri esapqa

alinadi.

---

O`tmishtegi  a`wla`dlar jaratqan esteliklerdin` barlig`i da  ma`deniy miyras bola bermeydi, sebebi

o`tmishten qalg`an  na`rselerdin` barlig`i qa`diriyat a`hmiyetine iye emes. Ma`selen sovetlik

du`zim da`wirinde jaratilip., onin` siyasatin, ideologiyasin o`zinde sa`wlelendirgen, al ha`zirgi

ku`nde o`z o`mirin jasap o`tken kitaplardin` bu`gingi ku`n ushin da, keleshek ushin da qa`diri,

a`hmiyeti joq.Ruwxıylıqtı túsiniw, ańlaw ushın, bárinen burin, insandı túsiniw, ańlaw kerek.

Ruwxıylıq insannıń qan-qanı, súyek-súyegine jıllar dawamında ana súti, shańaraq tárbiyası,

ata-babalar násiyatı, Watan tuyǵısı, ómirdiń bazıda ashshı, bazıda quwanıshlı sabaqları menen

qatar-qatar bolıp sińip baradı. Ásirese, tábiyatqa, adamlarǵa jaqınlıq, hár dayım jaqsılıqtı oylap

jasaw, hadal miynet etiw, dúnyanıń teńsiz inam hám gózzallıqlarınan lázzetleniw mánawiyatqa

azıq beredi.Ruwxıylıqtı qáliplestiretuǵın tiykarǵı faktorlar ruwxıy miyras, mádeniy baylıqlar,

áyyemgi táriyxiy estelikler esaplanadı. Sonıń ushın da, Islam dini, ilim-pánniń rawajlanıwı hám

onıń insan mánawiyatın qáliplestiriwdegi ornı áhmiyetli esaplanadı. Bárkamal perzent tárbiyasın

máhálle, shańaraq, tálim-tárbiya uyǵınlıǵısız kóz aldımızǵa keltire almaymız. Tariyxiy

miyras-ja`miyet ha`m onin` ma`deniyati rawajlaniwinin` sha`rti. Diniy isenimler de ruwxiy

miyrasimizdin` bir bolegi. Islam dininin` sharapatli kitabi Qurani Ka`rim, xadisler bunin` ayqin

da`lili. Ma`deniyat, ruwxiy ha`m ma`deniy miyras, ruwxiyliqtin` rawajlaniwi insaniyat

tsivilizatsiyasi menen baylanisip ketedi. Biraq olardi biri biri menen aralastirip jiberiw duris

emes.Tsivilizatsiya-ma`lim bir tariyxiy basqishta insaniyattin` ma`deniyat rawajlaniwinda

jaratqan, erisken, qolg`a kirgizgen, sipat jag`inan jan`a, joqari jetiskenlikleri. Tsivilizatsiya ha`r bir

xaliqtin`, ja`miyettin`, tariyxiy basqishtin` o`zine ta`n tariyxiy-ma`deniy rawajlaniwi, qa`liplesken

qa`diriyatlari, sanasinin` rawajlaniwi bolip esaplanadi.