Хvi б о б. ИЌтисодий ¡сиш ва миллий бойлик

Учинчи муаммо. Ќандай омиллар эвазига иќтисодий ¢сишни таъминлашнинг оптимал вариантини топиш муаммосидир.
Иќтисодчиларнинг фикрига к¢ра Џар ќандай мамлакатнинг иќтисодий ¢сишини таъминлайдиган омиллар, ќуйидагилар:
1. Табиий ресурслар миќдори ва сифати.
2. МеЏнат ресурслари миќдори ва сифати.
3. Асосий капитал Џажми.
4. Техник тараќќиёт ва технология.
5. Инвестициянинг ¢сиши.
Буларни Џаммасини таклиф омили деб аташ мумкин. Айнан улар ишлаб чиќаришни ¢сишини таъминлайди.
Шу билан бирга талаб омиллари Џам катта рол ¢йнайди. Иќтисодиётни ¢сишини таъминлаш учун ишлаб чиќарилган маЏсулотни т¢ла истеъмол ќилиш керак. Бунинг учун ялпи харажатларни к¢пайтириш лозим.
Иќтисодий ¢сишга таќсимлаш омиллари катта таъсир к¢рсатади. Айниќса, миллий даромад ва унинг таќсимланиши, миллий даромадда жамƒаришнинг Џиссаси ќандай б¢лиши ниЏоятда муЏим рол ¢йнайди. Бунда ресурслар шундай таќсимланиши керакки, улардан фойдаланиб - максимал даражада наф келтира-диган маЏсулот ишлаб чиќилсин. Ресурсларни таќсимлаш муаммоси ќай тарзда Џал ќилиниши ва ќандай ќарор ќабул ќилинишига ќараб, айтайлик к¢проќ инвестицион товарлар ишлаб чиќарамизми ёки истеъмол молларими ќ¢йилган маќсадга к¢ра маълум натижага эрищилади.
Ана шу омилларнинг таъсири туфайли ишлаб чиќариш имконияти кенгаяди. Бу имкониятдан самарали фойдаланиш натижасида иќтисодий ¢сиш юз беради. Уни графикда ќуйидагича тасвирлаш мумкин.
Иќтисодий ¢сишнинг барча омиллари бир-бири билан боƒлиќ. Бирининг ¢згариши иккинчисининг Џам ¢згаришига олиб келади.
Ѓарб иќтисодчилари иќтисодий ¢сишда ќайси омил маЏсулот ортишига ќай даражада таъсир к¢рсатишини ва даромад ¢сишида омилларнинг Џиссасини аниќлашга Џаракат ќилишади. Бу муаммони Џал этилиши омилларни оптимал нисбатда бирлашувини таъминлайди.
Уни топиш учун ишлаб чиќариш функциясидан фойдаланилади. Ишлаб чиќариш функцияси маЏсулот ишлаб чиќаришнинг ¢сишига икки омил: меЏнат ва капитал таъсир ќилади деб, уларнинг Џар бирини Џиссасини аниќлашга ќаратилган. ХХ асрнинг 20 - йилларида америкалик олим П. Дуглас статистик маълумотлар асосида буƒдой ишлаб чиќаришни таЏлил ќилади. Унинг Џисобича 1% меЏнатнинг ¢сиши 1% капитал ¢сишига ќараганда ишлаб чиќаришнинг 3 марта к¢п ортишига олиб келар экан. Бу эмпирик тадќиќот тадбиркорга ќ¢шимча капитални к¢пайтиргунча, ќ¢шимча меЏнат жалб ќилган маъќуллигини к¢рсатади. Шундан кейин бозор иќтисодиёти ривожланган мамлакатларда меЏнат омилига аЏамият бера бошладилар. МеЏнат омилидан самарали фойдаланиш, бунинг учун инсоний омилга инвестицияни к¢пайтириш, яъни ишчиларни малакаси билимини оширишга диќќат-эътибор берила бошланди.
50 - йилларда америкалик олим Р. Солоу фан-техника тараќќиётига алоЏида аЏамият бериб, уни етакчи омил деб к¢рсатади. У АЌШ иќтисодиётининг ривожланишини таЏлил ќилиб, 1909—1949 йилларда меЏнат улушининг 80% дан ошиќ ¢сиши фан-техника тараќќиёти эвазига эканлигини аниќлади. Унинг издоши Э. Денисон 1929—1982 йилларда ФТТнинг алоЏида компонентлари б¢йича иќтисодий ¢сишга эришиш борасида уларнинг Џиссасини аниќлади. Эдвард Денисон ¢зининг 1967 йили босмадан чиќќан, 1971 йили рус тилига таржима ќилинган «Иќтисодий ¢сиш суръатларидаги фарќни тадќиќ ќилиш»¹ асарида Џар бир омилнинг Џиссасини аниќлашга уринган.