Huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

 

Mulohaza uchun dalil 

O„zbekistonda xorijiy investitsiyalar 

 

1994-yilda  bevosita  xorijiy  investitsiyalar  mamlakat  investitsiyalari  umumiy 

hajmining  bir  foizdan  kamrog„ini  tashkil  etardi.  1995-yilda  ularning  salmog„i  17 

---

 

304 

foizga ko„paydi. Eng yirik xorijiy investorlar orasida Angliyaning «BAT indastriz end 

Lonro», Amerikaning «Nyumont Mayning», Janubiy Koreyaning «DEU» va boshqa 

kompaniyalar  bor.  Neftni  va  gazni  tozalash,  qayta  ishlash  va  avtomobilsozlik 

investitsiyalar uchun ustun tarmoq hisoblanadi. Investitsiyalarning katta qismi yengil 

sanoatga  ya‟ni  to„qimachilik,  kiyim-kechak  va  oziq-ovqat  mahsulotlari  ishlab 

chiqarishga yo„llandi. 

 

* * * 

2006-yil  davomida  Qo„ng„irot  soda  zavodi,  To„palang  GESi  ishga  tushirildi, 

«O„zmetkombinat»  aksiyadorlik  ishlab  chiqarish  birlashmasidan  mis  va  uning 

quyilmalaridan  tasma  lentalarini  ishlab  chiqarish  yo„lga  qo„yildi,  «Ko„kdumaloq» 

qo„shma korxonasida gazni qayta ishlash quvvatining birinchi navbati foydalanishga 

topshirildi,  Farg„ona  neftni  qayta  ishlash  zavodida  gazni  qismlarga  ajratadigan 

qurilma,  Gazli-Sarimoy  gaz  quvuri  qurilishi,  to„qimachilik  sanoatida  esa  11  ta 

investitsiya loyihasi yakuniga yetkazildi, sanoatning qator yetakchi tarmoqlarida yirik 

investitsiya loyihalarini amalga oshirishga kirishildi. 

Toshguzar – Boysun – Qumqo„rg„on temir yo„li qurilishi, Toshkent issiqlik elektr 

stansiyasini  modernizatsiya  etish,  Navoiy  shahri  aeroportini  rekonstruksiya  qilish, 

Rezaksoy  va  Hangaronsoy  suv  ombori  hamda  boshqa  obyektlar  birpo  etish  bilan 

bog„liq yirik loyihalarni amalga oshirish davom etmoqda. Aris-O„zbekiston temir yo„l 

tarmog„i  elektrlashtirildi.  Yo„lovchi  tashish  poyezdlarining  yangi  tezyurar 

yo„nalishlari ishga tushirildi. 

Yo„l  qurilishi  dasturining  amalga  oshirilishi  tufayli  2006-yilda  xalqaro  transport 

tarmog„i  tarkibiga  kiradigan  130  kilometr  avtomobil  yo„li  rekonstruksiya  qilindi, 

umumiy foydalanishda bo„lgan 2400 kilometr yo„l ta‟mirlandi, 34 ta ko„prik qurildi. 

Umumiy qiymati 186 million dollar bo„lgan, to„g„ridan-to„g„ri jalb etilgan xorijiy 

sarmoyalar  ishtirokida  53  ta  loyiha  bo„yicha  mablag„larni  o„zlashtirish  yakunlanib, 

mahsulot  ishlab  chiqarish  boshlandi.  Jumladan,  «O„zbekyengilsanoat»  davlat 

aksiyadorlik kompaniyasida – 11 ta loyiha, Aloqa va axborotlashtirish agentligida – 4 

ta,  «O„zbekcharm-poyabzali»  aksiyadorlik  kompaniyasida  –  2  ta  va 

respublikamizning turli hududlarida 31 ta loyiha amalga oshirildi.  

Hozirgi 

paytda 

respublikada 

xorijiy 

sarmoyadorlar 

taxminan  

2  mlrd.  AQSH  dollari  miqdorida  sarmoya  kiritgan  2000  ga  yaqin  xorijiy  sarmoyali 

korxonalar  faoliyat  ko„rsatmoqda.  O„zbekiston  iqtisodiyotiga  sarmoya  kiritgan  eng 

yirik  investorlar  –  Koreya,  AQSH  va  Yevropa  mamlakatlaridir.  Bunda  xorijiy 

sarmoyalarning  umumiy  hajmi  ham  (1998-yilda  78  mlrd.  so„mdan  ortiq),  ularning 

umumiy kapital sarmoyalardagi ulushi ham – 1994-yildagi 7 foizdan 1998 yildagi 20 

foizgacha – oshib bormoqda. 

Yaratilgan  qulay  imtiyoz  va  preferensiyalar  tizimi  tufayli  2006-yil  holatiga 

iqtisodiyotimizga  jami  20  milliard  AQSH  dollaridan  ziyod  miqdordagi  xorijiy 

investitsiya jalb etildi. To„g„ridan-to„g„ri jalb qilingan xorijiy investitsiyalar hajmi esa 

---

 

305 

faqatgina  2000–2006-yillar  mobaynida  9,3  marta  oshdi  va  2,5  milliard  AQSH 

dollarini tashkil etdi. 

Mamlakatimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb etish– bu nafaqat xorijiy 

sheriklar bilan hamkorlikda yangi, istiqbolli loyihalarni amalga oshirish, ayni paytda – 

bu avvalo yangi zamonaviy texnika, dastgoh va uskunalar, texnologiya va nouxaularni 

joriy  etish,  shu  asosda  ishlab  chiqaradigan  mahsulotlarimizning  yuksak  sifatini 

ta‟minlashga qaratilgan. 

Keyingi  yillarda  iqtisodiyotga  sarf  qilinayotgan  sarmoyalar  yalpi  ichki 

mahsulotning  choragidan  ko„prog„ini  tashkil  qildi.  Boshqa  mamlakatlar  bilan 

qiyoslaganda  O„zbekistonda  YIMdagi  sarmoyalar  ulushi  1990-yildagi  23  foizdan 

1998-yildagi  30  foizgacha  o„sdi,  ayni  paytda  1990-yilda  sarmoyalar  14–21  foizni 

tashkil etgan boshqa mamlakatlarda 1998-yilda 9–15 foizgacha kamaydi. 

Bu  esa  iqtisodiyotning  qator  asosiy  tarmoqlari  –  yonilg„i,  qazib  oluvchi,  yengil, 

oziq-ovqat,  go„sht-sut  sanoatini  texnik  qayta  jihozlash  va  yangilashni,  yangi  yirik 

ishlab  chiqarish  korxonalar  –  Buxoro  neftni  qayta  ishlash  zavodi,  O„zDEU, 

SamKochavto,  Hazorasp  shakar  zavodi  va  boshqalarni  qurishnigina  emas,  balki 

respublika  uchun  mutlaqo  yangi  bo„lgan  zamonaviy  tarmoqlar:  avtomobilsozlik, 

farmatsevtika  va  mikrobiologiya  sanoatini,  radioelektronika,  telekommunikatsiyalar 

sohasi va boshqalarni yaratish imkonini berdi. 

2000-yilda  qo„shma  korxonalarda  mahsulotni  eksport  qilish  va  xizmat  ko„rsatish 

hajmi 2,1 marta, ishlovchilar soni 3,7 marta ortdi. 

O„zbekistonda iqtisodiy islohotlar amalga oshirilar ekan, rivojlangan mamlakatlar 

tajribalaridan  ham  foydalanila  boshlandi.  Jumladan,  erkin  iqtisodiy  zonalar  tashkil 

qilish  borasida  dastlabki  qadamlar  qo„yildi.  1996-yil  25-aprelda  Oliy  Majlisning  V 

sessiyasida «Erkin iqtisodiy zonalar to„g„risida» Qonun qabul qilindi. 

Umuman,  O„zbekistonda  iqtisodiy  islohotlar  amaliy  natijasini  yaqqolroq  ko„rish 

uchun quyidagi taqqoslashni keltirish lozim. Masalan, MDH mamlakatlarining 1997-

yildagi  YIM  hajmi  ko„rsatkichlarini  ularning  so„nggi  ellik  yildagi  YIM  hajmining 

o„zgarish  sur‟atlariga  taqqoslasak,  quyidagi  qiziq  bir  holatning  guvohi  bo„lamiz. 

Ya‟ni  Ozarbayjon  va  Moldovaning  1998-yildagi  YIM  hajmining  ko„rsatkichlari 

mazkur  respublikalarning  1965-yilda  erishgan  darajasiga  teng  bo„lib,  foiz  hisobida 

olsak,  36  %  ni  tashkil  qiladi.  Bu  davrga  kelib  boshqa  mamlakatlar  ahvoli  esa 

quyidagicha bo„ldi: 

Armaniston – 1976-yil (55 foiz), Belorus – 1982-yil (72 foiz), 

Gruziya – 1968-yil (29 foiz), Qozog„iston – 1984-yil (63 foiz), 

Qirg„iziston – 1982-yil (60 foiz), Rossiya – 1980-yil (58 foiz),  

Tojikiston – 1970-yil (31 foiz), Ukraina – 1977-yil (42 foiz). 

Shu  yerda  bir  tabiiy  savol  tug„iladi:  O„zbekiston-chi?  Javobi  oddiy:  O„zbekiston 

uchun  mazkur  nuqtayi  nazardagi  daraja  1990-yil  bilan  belgilanadi.  Demak,  ushbu 

misoldan  xulosa  aniqki,  tilga  olingan  mamlakatlar  real  iqtisodiy  taraqqiyotda 

O„zbekistondan 6 yildan 35 yilgacha orqada qoldilar. 

---

 

306 

Yana  bir  taqqoslash  xarakterlidir.  1997-yilda  ilk  bor  YIM  ishlab  chiqarish  hajmi 

aholi soni o„sishi darajasidan o„zib ketdi. 

Bu,  o„z  o„rnida  yalpi  ichki  mahsulot  hajmi  aholi  jon  boshiga  103,2  foiz 

ko„paytirish  imkonini  berdi.  Natijada  2000-yilda  aholi  jon  boshiga  hisoblangan 

o„rtacha  pul  daromadlari  110,5  foizga  oshdi.  Bunday  o„sish  sur‟ati  O„zbekiston 

tarixida  umuman  bo„lmagandi.  1996-yilga  qiyoslaganda  esa  Hamdo„stlik 

mamlakatlari  orasida  aholisi  pul  daromadlari  ikki  marta  oshgan  va  bu  borada 

yetakchilik qilayotgan yagona davlat O„zbekistondir. 

Bunday  xo„jalik  yuritish  tajribasi  hali  mamlakatda  yo„q  edi.  Zamonaviy  xo„jalik 

yuritish  tajribalarini  tanlov-sinovdan  o„tkazishning  eng  muqobil  yo„li  bu  «Erkin 

iqtisodiy zonalar» tashkil qilishdir. 

Shunday  ekan,  erkin  iqtisodiy  zonaning  o„zi  nima?  Bu  –