Huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

«Dunyo 

qariyb yuz yil davomida unutib qo„ygan jug„rofiy siyosiy makon bugungi kunda 

o„zining  yangi  sifatini  ko„rsatmoqda  va  bu  siyosiy  sharoitda  kutilmagan 

o„zgarishlarni  keltirib  chiqaradi.  Ayni  paytda  bugungi  kunda  ko„pgina 

mamlakatlarning  siyosiy  va  iqtisodiy  manfaatlarini  jalb  etayotgan  Markaziy 

Osiyo ularning tashqi siyosat yo„li strategiyasini shakllantirishda muhim va hal 

qiluvchi unsur bo„lib qolmoqda»

, – dedi. 

Darhaqiqat  Markaziy  Osiyoda  yuz  berayotgan  ijtimoiy-siyosiy  jarayonlar,  uning 

siyosiy-jug„rofiy  o„rni,  iqtisodiy  va  ma‟naviy  imkoniyatlari  jahon  hamjamiyatini 

istiqbolga  yangicha  munosabatlar  bilan  qarashga,  dunyo  ahlini  o„ziga  ham,  olamga 

ham  tiyrakroq  nazar  tashlashga  majbur  etmoqda.  Prezident  I.  Karimov 

ta‟kidlaganidek,  «biz  yashayotgan  dunyo  torgina  emas,  juda  murakkab  ekanligini 

idrok  qilmasdan  turib  bu  muammolarni  hal  qilish  ancha  qiyin».  Bu  bilan  u  endi  biz 

yashayotgan  olam  xuddi  hozirgacha  o„ylaganimiz  singari  jo„n,  oddiy  emasligini,  bu 

juda keng va rang-barang, nihoyatda murakkab va ziddiyatli dunyo haqida shunchaki 

fikr  yuritib  bo„lmasligini  anglashga,  har  bir  davlat  arbobining  kundalik  tashvishi 

butun olam va odamlar tashvishi bilan bog„liqligini unutmaslikka chaqirmoqda. 

Qariyb  yuz  yil  maboynida  bir  xil  tarixiy,  ijtimoiy-siyosiy  jarayonlar  ta‟sirida 

yashab,  olam  ahli,  jumladan  siyosatdonlar  ham  qariyb  bir  xil  fikrlashga  o„rganib 

qolishgan edi. G„arb-u Sharq o„rtasidagi dahanaki janglar, ikki qarama-qarshi siyosiy 

tizim  va  mintaqalararo  zo„ravonlik  jazavalari  avj  olgan  yillarda  dunyo  taqdiri  ham, 

Yer shari istiqboli ham, olam-u odamlar tashvishi ham ba‟zan unutilganday edi. Ular 

nuqul qandaydir siyosiy nufuzlar, olamga egalik qilish da‟volari, ma‟naviy ustuvorlik 

dard-u o„ylari bilan yashashardi. Hayot esa odamlar turmushi, ularning kechinmalari 

hammavaqt, hamma narsadan baland ekanligini ko„rsatib berdi. 

O„zbekiston rahbarining jahon siyosatiga ta‟siri, uning o„ziga xos novatorlik kuchi 

shundaki,  quruqlikning  qariyb  ikkidan  birini  egallagan  juda  keng  mintaqada  –  sobiq 

Ittifoq  va  Osiyo  mamlakatlari  rahbarlari  o„rtasida  g„oyat  o„ktamlik  va  uddaburonlik 

bilan  eskicha  qarashlar  qobig„ini  sindirib  tashladi.  Olamga,  hayotga,  dunyoning 

murakkab  va  chigal  jarayonlariga  nihoyatda  tiyrak  nigoh  bilan  qaradi.  Birlashgan 

Millatlar  Tashkilotining  1995-yil  15-16-sentabrda  Toshkentda  o„tkazilgan  seminar-

kengashida  qilgan  nutqi  ana  shu  qarashlar  va  yangicha  tafakkurning  mahsuli  bo„ldi. 

---

 

253 

1997-yil sentabrda esa «Markaziy Osiyo – yadrosiz zona» nomli xalqaro konferensiya 

o„tkazildi. 

O„zbekiston  rahbari  har  qanday  mojarolar  oldini  olishning  yagona  yo„li  – 

donishmandlik, 

aql-idrok, 

masalalarga 

tiyraklik 

bilan 

qarash, 

chuqur 

mushohadakorlik,  turli  qarama-qarshi  guruhlar  va  doiralarning  bir  stol  atrofida 

to„planib,  hamjihatlikda  fikrlashib  olish  hamda  eng  to„g„ri,  eng  oqilona  va  adolatli 

mulohazalarga  mard  bo„lib  yon  berish  zarurligini  uqtirdi.  Bu  jahon  taraqqiyotida 

muhim  bosqich  bo„ladigan  va  yuz  berayotgan  ijtimoiy-siyosiy  jarayonlarning  sifat 

o„zgarishiga  olib  keladigan  voqelikdir.  Chunki,  uzoq  yillar  mobaynida  shakllangan 

davlatlararo  xudbinlik  kayfiyatlari,  zo„ravonlik  va  tazyiqga  asoslangan  hukmronlik, 

do„q-po„pisa yo„li bilan ayrim mamlakatlar ravnaqiga to„sqinlik qilish ruhiyati hamon 

mavjud.  Tamoyilga  aylangan  bunday  nuqsonlarga  barham  berish,  muzokaralarda 

faqat umumjahon manfaatlariga tayanish fazilatlarini kuchaytirmay bir narsaga erishib 

bo„lmaydi.  Ana  shunday  xulosalardan  kelib  chiqib  Prezident  I.  Karimov  quyidagi 

tamoyillarni o„rtaga tashlaydi: 

– nizolarni bartaraf qilishning bosqichma-bosqichligi; 

– barcha manfaatdor tomonlarning muzokara jarayonida ishtirok etishi; 

–  tomonlarning  bir-biriga  yon  berish  va  murosa  yo„li  bilan  bir-biri  tomon 

yaqinlashuvi; 

– bu jarayonda BMT, YXHT, IHT va boshqa xalqaro tashkilotlarning faol ishtirok 

etishi va homiylik qilish; 

– har bir mamlakat hududiy yaxlitligining saqlanishi; 

–  qay  shaklda  bo„lmasin,  tashqaridan  ta‟sir  o„tkazish    va  aralashuvga  yo„l 

qo„ymasligi; 

– mahalliy mojarolar zonalariga qurol yetkazib berishni qat‟iyan taqiqlab qo„yish. 

Ko„rinib  turibdiki,  O„zbekiston  rahbarining  jahon  hamjamiyati  diqqatiga  havola 

etayotgan  bu  tamoyillari  xavfsiz  dunyoga  intilishning  eng  to„g„ri  yo„lidir.  Ayni 

paytda,  dunyo  taqdiriga  befarq  qaraydigan,  insoniyat  tashvishidan  qalbi 

jarohatlanmagan  insonni  topish  qiyin.  Zotan,  yerning  u  burchidan  otilgan  o„q 

sayyoramizning  bu  burchagida  yashayotgan  odam  hayoti  uchun  xavfsiz  ekanligiga 

hech kim kafolat bermaydi. Chunki, bu ikki shaxs o„rtasidagi kelishmovchilik singari 

oddiy hodisa emas, balki davlatlararo, mintaqalararo zo„ravonlik bo„lib, Yer yuzining 

xohlagan  nuqtasiga  xavf  solishi,  mamlakatlarning  siyosiy,  huquqiy  daxlsizligini, 

suvereniteti  va  to„la  Mustaqilligini  inkor  etishdan  tortib,  inson  huquqlarini  poymol 

etishi, uning yashash huquqidan mahrum etishi hech gap emas. Ayniqsa, bu tayoq va 

tosh  bilan  qilinadigan  urushlar  davrida  emas,  qit‟alararo  tezuchar  ommaviy  qirg„in 

qurollari,  inson  zurriyoti  va  jamiki  tiriklikka  xavf-xatar  soluvchi  biologik  yaroqlar 

asrida yashayotganimiz nazarda tutilsa, uning mazmun-mohiyati yana ham chuqurroq 

anglanadi, yorqinroq ko„zga tashlanadi. 

O„zbekiston rahbari tasavvuridagi xavfsiz dunyo umuman xavf-xatar holi bo„lgan, 

hech  qanday  shubha  va  qo„rquvga  asos  qolmagan  tarzda  yashash  kabi  eng  oliy 

qadriyatdir.  Shuning  uchun  ham  u  xavfsizlik  deganda  yoki  milliy  xavfsizlik 

---

 

254 

tushunchasini  belgilayotganda  faqatgina  harbiy  soha  bilan  chegaralanmay,  uning 

siyosiy,  iqtisodiy,  ma‟naviy  va  harbiy  bo„lmagan  boshqa  jihatlarini  ham  anglashga 

da‟vat  etadi.  Bu  siyosiy-iqtisodiy  islohotlarning  samaradorligini  to„la-to„kis 

ta‟minlashdan  tortib,  narkobiznes  va  terrorizm,  mintaqaviy  va  umumjahon 

hamkorliklarning  turli  sohalarigacha  bo„lgan  rang-barang  olamning  rang-barang 

muammolariga kengroq qarashni talab etadi. Bularning barchasi xalqaro tashkilotlar, 

ayniqsa, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashki-

loti, Islom Konferensiyasi Tashkiloti, Mustaqil Davlatlar Hamdo„stligi singari nufuzli 

tashkilotlar  faoliyatini  kuchaytirish,  ularning  o„zaro  hamkorligini  muvofiqlashtirish 

zarurat ekanligini ko„rsatib beradi. 

O„zbekiston  rahbarining  mamlakatda  amalga  oshirilayotgan  islohotlarga  bo„lgani 

kabi xalqaro siyosat va milliy xavfsizlik masalasiga ham o„ziga xos yondashuvi bor. 

Jumladan u: 

–  davlat siyosatini  har  bir oila,  har  bir  shaxs tinchligidan  tortib  butun  mamlakat, 

mintaqalararo va qit‟alararo munosabatlarni g„oyat insonparvarlik va butun Yer shari 

tinchligigacha  barcha-barchasini  yaxlit,  bir  butun  holda  his  qiladi.  Eng  insonparvar 

siyosatni eng tinchliksevar siyosat bilan uyg„un holda tushunadi va ana shu mushtarak 

tushunchalarning tantanasi uchun kurashadi; 

– jahon siyosatining eng ilg„or tajribalarini o„z vaqtida o„rganadi, ijtimoiy-siyosiy 

jarayonlar borishini to„g„ri kuzatadi, to„g„ri tushunadi, to„g„ri baholaydi. Ularni tahlil 

etishda adashmaydi. Shuning uchun dunyo siyosatchilari uni e‟tibor bilan tinglashadi, 

har  bir  taklifning  yangiligiga  va  o„ziga  xosligiga  qiziqish  bilan  qarashadi  hamda 

yuksak baholashadi; 

–  vaqt  o„tgani  sari  odamlar  ruhiyati  yangilana  boradi.  Bunday  ma‟naviy-ruhiy 

o„zgarishlar bevosita jahon siyosatini ham yangicha mazmun bilan boyitadi. Bu tabiiy 

hodisa. Ana shu holatlarni o„z vaqtida anglab, zamonaviy mulohaza yuritish asosida 

davlat  boshqaruvi    va  jahon  siyosati  yo„nalishlarini  isloh  qila  borish,  ularni  yangi 

o„zanga  burish,  yangicha  shakl  va  mazmun  bilan  boyitish  fazilati  siyosatchi  uchun 

noyob iste‟doddir. Prezident Islom Karimov esa o„zining ana shu xislatlari bilan jahon 

siyosatdonlari orasida yuksak mavqega ega bo„lmoqda. 

Darhaqiqat,  XXI  asr  har  bir  davlat  rahbaridan  faqat  o„z  mamlakati  va  xalqi 

doirasidagina  emas  balki  tor  «mahalliy»  doiralardan  keng  dunyoviy  maydonga 

chiqishni,  mamlakatning  kundalik  tashvishlariga  o„ralashib  qolmaslik  olam 

minbarlaridan  turib  dunyo  kengliklariga  nazar  tashlashni  va  shu  asosda  dunyoviy 

muammolar  hamda  xalqaro  masalalarni  hal  etishning  umuminsoniy  va  Yer 

kurrasining  istiqboliga  daxldor  bo„lgan  keng  miqyosli  fikrlash  tarzini  taqozo  etadi. 

Bularning  bari  yangi  dunyoning  va  yangi  yuz  yillikning  jahon  siyosatiga  olib 

kirayotgan  g„oyat  insonparvar,  hayotiy  va  ezgulikka  tayangan,  dunyo  siyosatining 

yangi madaniyat darajasini belgilaydigan omillardan biri.  

Prezident  Islom  Karimov  dunyoviy  jarayonlarni  doimiy  ravishda  kuzatadi.  Olis 

istiqbolga katta umid va ishonch bilan qaraydi. Ayni paytda yuz berayotgan ijtimoiy-

siyosiy  jarayonlar  borishini,  ularning  kelib  chiqish  manbalarini  ancha  oldindan 

---

 

255 

kuzatadi  va  ularning  natijalarini,  salbiy  yo  ijobiy  xulosalarini  ko„plardan  oldinroq 

ilg„aydi, oldinroq qarorga keladi. Bularning bari uning keng qamrovli tafakkur egasi 

ekanligini,  voqealarga  donishmandlik  bilan  yondashishini  yaqqolroq  ko„rsatadi.  Shu 

nuqtayi  nazardan  O„zbekiston  rahbari  I.Karimovning  1996-yil  2-3-dekabr  kunlari 

Lissabonda  YXHTga  a‟zo  davlatlar  boshliqlari  uchrashuvida  ko„targan  dolzarb 

masalalari  jahonda  yangi  xavfsizlik  modelini  yaratishga  qo„shilgan  munosib  hissa 

bo„ldi. 

I.  Karimov  ushbu  uchrashuvda  faqat  Yevropadagina  emas,  balki  butun  dunyoda 

vaziyat  va  kuchlar  nisbatining  tez  o„zgarayotgani  yangi  mustaqil  davlatlarning 

maydonga chiqayotgani, hozirgi davrda xalqlar va davlatlar barqarorligini ta‟minlash 

XXI  asr  bo„sag„asida  xavfsizlikning  yangi  modelini  ishlab  chiqish  uchun  yangi 

yondashuvlarni izlashni qat‟iyan taqozo qilayotganligini alohida ta‟kidladi. 

Xavfsizlik  masalasida  O„zbekistonning  munosabatini  bildirib  I.Karimov