Huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

Jismoniy tarbiya va sport 

 

Jismoniy  tarbiya  kishilik  jamiyati  tarixining  barcha  bosqichlarida  xalq 

madaniyatining  tarkibiy  va  muhim  qismi  bo„lib  kelgan.  Xususan,  unga  O„zbekiston 

hududida  yashayotgan  xalqlar  ma‟naviy  va  jismoniy  barkamollik  mezoni  sifatida 

qarashgan.  Jismoniy  tarbiya  va  harbiy  san‟at  XIV-XV  asrlarda  ham  ancha  rivoj 

topgan. Amir Temur olib borgan siyosat jamiyatning hamma sohalarida bo„lgani kabi 

jismoniy  tarbiyaning  mohiyatini  yuqori  bosqichga  ko„targan.  Temuriylar  davrida 

harbiylarni jismoniy tarbiyalashga alohida e‟tibor berilgan. Kurash, kamondan otish, 

ot sporti o„yinlari bo„yicha ko„pgina musobaqalar o„tkazilgan. 

O„zbekiston  qadimdan  milliy  o„yinlarga  boy.  Ayniqsa,  «Arg„imchoq», 

«Bekinmachoq»,  «Qilichbozlik»,  «Oq  terakmi-ko„k  terak»,  «Ololmaydi-yo, 

shuginani-yo», «Tortishmachoq», «Chillak» va hokazolar keng tarqalgan. 

Lekin,  O„zbekistonda  mustamlakachilik  davrida  jismoniy  tarbiya  katta 

yo„qotishlarga  uchradi.  Kuch,  tezkorlik,  chiniqish  bilan  birga  ma‟naviyatni 

yetuklikka,  axloq  va  odobni  kamolga  yetkazishga  e‟tibor  susaydi.  Bu  mahalliy 

aholining jismoniy tarbiyadan uzoqlashishiga olib keldi. 

O„zbekistonda  davlat  mustaqilligi  qo„lga  kiritilgach,  ko„p  o„tmay  O„zbekiston 

Respublikasi  Oliy  Majlisining  IX  sessiyasida  1992-yili  14-yanvarda  «Jismoniy 

tarbiya  va  sport  to„g„risi»da  Qonun  qabul  qilindi.  Vazirlar  Mahkamasi  esa 

O„zbekistonda ommaviy va professional futbolni yanada rivojlantirish, uning moddiy 

bazasini  mustahkamlash,  futbolchilarning  yangi  avlodini  tayyorlash  va  tarbiyalash, 

Vatanimiz  futbolining  xalqaro  nufuzini  oshirish  maqsadida  1993-yili  18-martda 

«O„zbekiston Respublikasi futbolni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to„g„risida», 

1996-yil 17-yanvarda «O„zbekistonda futbolni rivojlantirishning tashkiliy asoslari va 

---

 

522 

prinsiplarini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to„g„risida» maxsus Qaror qabul 

qildi. 

Mamlakatda  «Sog„lom  avlod»  Davlat  dasturi  ishlab  chiqildi  va  keng  ko„lamda 

amalga  oshirila  boshlandi.  Ushbu  dasturga  muvofiq,  jismoniy  tarbiya  va  sport 

sohasidagi  milliy  ma‟naviyatni  tiklashga  katta  e‟tibor  berildi.  Milliy  o„yin  va  sport 

turlari bo„yicha har yili musobaqalar o„tkazish odat tusiga kirdi. 

Mustaqillik  sharofati  bilan  milliy  sport  turlarining  qayta  tiklanishiga  va  ularning 

sport  turi  sifatida  xalqaro  miqyosda  e‟tirof  etilishiga  keng  imkoniyatlar  yaratildi. 

1992-yildayoq  Termiz  va  Shahrisabz  shaharlarida  milliy  kurash  bo„yicha  xalqaro 

musobaqa  o„tkazildi.  Keyinchalik  Milliy  kurashning  unutilayozgan  nazariy  jihatlari 

qayta tiklanib, uning asosiy qoidalari mukammal ishlab chiqildi va xalqaro ekspertlar 

tomonidan tan olindi. Shunday qilib milliy kurashimiz  xalqaro sport turlaridan biriga 

aylandi.  1999-yil  1-2-may  kunlari  Toshkentda  dunyoning  50  dan  ortiq 

mamlakatlaridan kelgan sportchilari ishtirokida Birinchi jahon chempionati o„tkazildi. 

O„zbekistonlik  kurashchilar  ushbu  chempionatning  3  ta  oltin,  3  ta  kumush  va  3  ta 

bronza, hammasi bo„lib 10 ta medalini qo„lga kiritishga muvaffaq bo„ldilar. Ayniqsa, 

73 kg gacha bo„lgan vaznda Akobir Qurbonovning (Buxoro sh.,), 90 kg gacha bo„lgan 

vaznda  Kamol  Murodovning  (Buxoro  sh.,)  va  mutlaq  vazn  toifasida  Toshtemir 

Muhammadiyevning  (Termiz  sh.,)  kurash  bo„yicha  birinchi  jahon  chempionlari 

bo„lganliklarini  alohida  ta‟kidlab  o„tish  joizdir.  Yurtboshimizning  maxsus  farmoni 

bilan  Xalqaro  «Kurash»  Assotsiatsiyasi  tuzilganligi,  Islom  Karimovning  ushbu 

Assotsiatsiyaning  faxriy  Prezidenti  etib  saylanganligi  milliy  sport  turlariga  sog„lom 

avlodni  tarbiyalovchi  asosiy  omillardan  biri  sifatida  davlatimiz  tomonidan  alohida 

e‟tibor berilayotganligining yorqin namunasidir. 

1992-yildan  Termiz  va  Shahrisabz  shahrida  milliy  kurash  bo„yicha  xalqaro 

musobaqa  o„tkazila  boshlandi.  1994-yilda  Toshkentda  Tennis  saroyi  qurilib,  unda 

«O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  sovrini»  uchun  tennis  bo„yicha  katta  xalqaro 

musobaqa  o„tkazilmoqda.  1992–1996-yillarda  O„zbekiston  Respublikasi  terma 

jamoalari  sport  turlari    bo„yicha  bir  qancha  jahon  va  Osiyo  chempionatlarida 

muvaffaqiyatli  qatnashib  keldilar.  Jumladan,  1994-yili  O„zbekiston  Respublikasi 

sportchilari  birinchi  marta  Yaponiyaning  Xirosima  shahrida  o„tkazilgan    XII  Osiyo 

o„yinlarida ishtirok etdilar va ulkan muvaffaqiyatlarga erishdilar. Ular 42 ta medalni, 

jumladan  10  ta  oltin,  12  ta  kumush,  20  ta  bronza  medalini  qo„lga  kiritdilar. 

O„zbekiston  futbol  terma  komandasi  Osiyo  o„yinlari  chempioni  bo„ldi.  1994-yilgi 

qishki  Olimpiada  o„yinlarida  o„zbekistonlik  L.Cheryazova  oltin  medalga  sazovor 

bo„ldi.  Sohibqiron  Amir  Temur  tavalludining  660  yilligiga  bag„ishlangan  «Xalq 

o„yinlari» II Respublika Olimpiadasi 1996-yil 10-11-mayda bo„lib o„tdi. 

1996-yil  O„zbekiston  sporti  tarixida  alohida  o„rin  tutadi.  O„zbekiston  boks 

federatsiyasi  sport  bo„yicha  yo„riqchisi  Artur  Grigoryan  o„z  vazni  bo„yicha 

Germaniyada o„tkazilgan jahon chempionatida qatnashib katta yutuqlarga erishdi. U 

mutlaq  chempion  «Oltin  kamarini»  qo„lga  kiritdi.  Uning  sport  sohasida  yutuqlari 

mamlakat Prezidenti tomonidan yuksak baholandi. 

---

 

523 

Umuman, mamlakatda O„zbekiston sporti sharafini himoya qilayotganlar munosib 

taqdirlana  boshladi.  Masalan,  1998-yil  mustaqillik  bayrami  arafasida  bir  guruh 

sportchilarimizni  «O„zbekiston  iftixori»  Faxriy  unvoni  bilan  mukofotlanganliklari 

fikrimiz dalilidir. 

Hozirgi  paytda  O„zbekistonda  aholi  bilan  jismoniy  tarbiya  –  sog„lomlashtirish 

ishini  amalga  oshiradigan  15085  birlamchi  tashkilotlar  –  jismoniy  tarbiya  jamoalari 

faoliyat ko„rsatmoqda. Ulardan 9501 tasi umumta‟lim maktablarida, 710 tasi kollej va 

litseylarda, 62 oliy o„quv yurtlarida, 4812 tasi mehnat jamoalarida, 12092 tasi qishloq 

joylarida ishlamoqda. 

Respublikada sport-sog„lomlashtirish klublari soni tobora o„sib borayapti. Hozirgi 

paytda ularning soni 500 dan ortiqni tashkil etadi. 

Respublikada  yuqori malakali sportchilarni  tayyorlashga  ixtisoslashtirilgan 536 ta 

bolalar-o„smirlar  sport  maktablari,  5  ta  olimpiya  o„rinbosarlari  bilim  yurtlari,  8  ta 

respublika oliy sport mahorati maktablari faoliyat ko„rsatayapti. 

2000-yilda  respublikada  6  million  420  ming  kishi  jismoniy  tarbiya  bilan 

shug„ullanadi,  ulardan  5,5  million  kishi  umumta‟lim  maktablarida,  390  ming  kishi 

kollejlar,  litseylar  va  o„rta  maxsus  o„quv  yurtlarida,  82  ming  kishi  oliy  o„quv 

yurtlarida, 500 ming kishi mehnat jamoalarida shug„ullangan edi. 

O„zbekistonda  2000-yilda  jami  1,5  milliondan  ortiq  kishi,  shu  jumladan  bolalar-

o„smirlar  sport  maktablarida  270  ming  kishi  70  dan  ziyod  sport  turi  bilan 

shug„ullandi. Bu ko„rsatkich yangi ochilgan sport majmualari, yangi qurilgan litsey va 

kollejlar, maktablar tufayli keskin oshdi. 

Respublikada 

jismoniy 

tarbiya 

va 

sportning 

moddiy 

bazasi 

muttasil 

mustahkamlanib bordi. Respublikada 233 stadion, 5040 sport zali, 135 suzish havzasi, 

32  865  sport  maydonchasi,  4841  futbol  maydoni,  1883  otish  turi,  13139  voleybol, 

7196  basketbol  maydonchasi,  168  tennis  korti,  «Yoshlik»  sport  arenasi,  «Paxtakor» 

markaziy  stadioni,  «Yunusobod»  va  «JAR»  sport  majmualari,  Tennis  saroyi  va 

boshqalar  sportchilar  ixtiyorida.  O„zbekiston  sporti  tarixida  milliy  olimpiya 

Qo„mitasining tashkil topishi muhim ahamiyatga ega bo„ldi. 

1993-yilning  sentabrida  Xalqaro  Olimpiya  Qo„mitasining  101-sessiyasida 

O„zbekiston Respublikasi Milliy Olimpiya Qo„mitasi to„la-to„kis tan olindi. Qo„mita 

xalqaro  sport  va  olimpiya  harakatining  rivojlanishiga  yordam  bermoqda.  U 

O„zbekistonda  olimpiya  g„oyalarini  targ„ib  qilish,  Olimpiya  o„yinlarida  respublika 

vakillari ishtirokini ta‟minlash, jahon sportchilari bilan do„stona aloqalar o„rnatish va 

rivojlantirishdek  sharafli  vazifa  bilan  shug„ullanmoqda.  Milliy  Olimpiya 

Qo„mitasining 127 a‟zosi, 11 faxriy a‟zosi bor. 

1996-yil  yanvarda  Xalqaro  Olimpiya  Qo„mitasining  qaroriga  muvofiq,  jahon 

sportini  rivojlantirishdagi  xizmatlari  va  olimpiya  g„oyalariga  sadoqati  uchun 

O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimov  Olimpiya  Oltin  ordeni  bilan 

mukofotlandi. 

Toshkentda  1996-yil  14-avgustda  Olimpiya  muzeyi  tashkil  etildi.  Uni  Xalqaro 

Olimpiya  Qo„mitasining  Prezidenti  X.A.Samaranch  mamlakatimiz  Prezidenti 

---

 

524 

I.Karimov bilan birga tantanali ravishda ochib berdi. X.A.Samaranchning O„zbekiston 

sportini  rivojlantirish  borasidagi  katta  xizmatlari  hukumatimiz  tomonidan  munosib 

taqdirlandi.