Huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

Sog„liqni saqlash 

 

Respublikada  mustaqillikning  birinchi  yillarida  Sog„liqni  saqlash  tizimini  yangi 

ijtimoiy  va  siyosiy  o„zgarishlarga  javob  beradigan  hamda  zamon  talablariga  mos 

keltirish  uchun  tibbiy  muassasalar  tizimini  qayta  o„zgartirish,  birlamchi  tibbiy 

yordamni rivojlantirish, tibbiyot xodimlarini tayyorlash, onalar va bolalar sog„lig„ini 

muhofaza  qilish,  aholi  o„rtasida  yuqumli  kasalliklarning  oldini  olish,  tibbiyot 

muassasalarini  moliyalashtirish, nodavlat  xususiy  tibbiy  tizimni  kengaytirish  va  chet 

davlatlar  bilan  aloqalarni  kuchaytirib,  tibbiyot  fanini  rivojlantirish  ishlariga  alohida 

ahamiyat berildi. 

1992-yilning  mart  oyida  Sog„liqni  saqlash  vazirligining  hay‟at  yig„ilishida 

respublikada  Sog„liqni  saqlash  tizimini  rivojlantirishning  asosiy  yo„nalishlari 

tasdiqlandi. 1996–1998-yillarga mo„ljallangan majmuaviy dastur, 1999-yil 14 yanvar 

kuni «O„zbekiston Respublikasi sog„liqni saqlash tizimida boshqarishni takomillash-

tirish to„g„risida» Vazirlar Mahkamasining qarori qabul qilindi. 

Mustaqillik  yillarida  «OITS  bilan  kasallanishning  oldini  olish  to„g„risida» 

(14.06.91-y.),  «Davlat  sanitariya  nazorati  to„g„risida»  (03.07.92-y.),  «Fuqarolar 

sog„lig„ini  saqlash  to„g„risida»  (29.08.96-y.),  «Dori  vositalari  va  farmatsevtika 

faoliyati  to„g„risida»  (25.04.97-y.),  «Odamning  immunitet  tanqisligi  virusi 

to„g„risida»gi (19.08.99-y.) O„zbekiston Respublikasining qonunlari qabul qilindi. 

O„zbekiston  Respublikasida  sog„liqni  saqlash  tizimining  asosiy  vazifasi  qilib 

kasalliklarning 

oldini 

olish, 

xastalarni 

davolash, 

yashash 

muhitini 

sog„lomlashtirishdan  iborat  qilib  belgilandi.  Bunda  xalq  tabobatining  boy 

an‟analariga,  ilm-fan  va  texnikaning  ilg„or  yutuqlariga,  olim  va  mutaxassislarning 

zakovat-u salohiyatiga suyanish ko„zda tutildi. 

1991-yilga  kelib  O„zbekistonda  kasalxona  muassasalari  soni  1370  ta  edi. 

Kasalxonalardagi o„rinlar soni 256,6 mingga, vrachlar soni 71,1 mingga yetgan edi. 

Sovetlar  tuzumi  davrida  sog„liqni  saqlash  tizimi  kengaygan  bo„lsa-da,  lekin  yerga 

turli  xil  kuchli  ximikatlar  solinishi,  paxta  yakka  hokimligi  va  boshqa  ijtimoiy 

oqibatlar  natijasida  aholi  orasida  kasalliklar  ko„payib  ketgan  edi.  O„zbekistonda  har 

yili  8  millionga  yaqin  kishi  xastaligi  tufayli  tibbiy  muassasalarga  murojaat  etib, 

shulardan  240  ming  kishi  yuqumli  kasalliklar  (shularning  120  minggi  gepatit)  bilan 

---

 

232 

og„rib turdi, ayni vaqtda ularning 70 foizi bolalar edi. Go„daklar orasida o„lim hollari 

bir  qadar  kamaygan  bo„lsa  ham,  lekin  ularning  soni  yangi  tug„ilgan  har  1000  bola 

hisobidan olganda 35,5 nafarga to„g„ri keldi. Har yili o„rta hisobda 24 ming bola bir 

yoshga  yetmay  o„lib  ketardi.  Onalar  o„rtasidagi  o„lim  ham  ancha  yuqori  edi,  ya‟ni 

tirik bola tuqqan 100 ming ayol hisobidan olganda 65,3 taga to„g„ri keladigan bo„ldi. 

Odamlarning  o„rtacha  umri  jahonning  rivojlangan  mamlakatlari  –  Yaponiya, 

Shvetsiya,  Buyuk  Britaniya  va  boshqalarga  qiyosan  olganda  8–10-yil  kam  bo„lib 

chiqdi. 

O„zbekiston  mustaqillikka  erishganidan  so„ng  aholining  salomatligini  muhofaza 

qilish  muammolari  qaytadan  ko„rila  boshlandi.  Bunda  taraqqiyotning  ekstensiv 

yo„lidan  voz  kechib,  intensiv  yo„liga  o„tish,  ayni  vaqtda  sohaga  mo„ljallanadigan 

mablag„ni  respublika  aholisining  har  bir  jon  boshi  hisobidan  ajratish;  sog„liqni 

saqlash  ishining  asosiy  taomili  –  profilaktik  yo„nalishni  tiklash;  onalar  va  bolalar 

muhofazasini  kuchaytirish;  tibbiy  ta‟lim  tizimi  va  kadrlar  siyosatini  isloh  qilish; 

mamlakatda  yetarli  dori-darmon  va  tibbiyot  ashyolari  hamda  texnik  vositalari  ishlab 

chiqaradigan  sanoatni  vujudga  keltirish;  sog„liqni  saqlash  muassasalarining  moddiy 

texnik  bazasini  yanada  yaxshilash;  davolash-profilaktika  muassasalarini  davlat 

tasarrufidan  chiqarib,  mulkchilik  shaklini  o„zgartirish  va  sug„urta  tabobatiga  o„tish 

asosiy  vazifa  qilib  qo„yildi.  Sog„liqni  saqlash  ehtiyojlari  uchun  1994-yili  milliy 

daromadning 4,1 % miqdorida mablag„ ajratilgan bo„lsa, 2000 yilga borib u (baholar 

o„zgarishini ham hisobga olgan holda) 6,5–7 % ni tashkil etdi. 

Bozor munosabatlariga o„tish sog„liqni saqlash sohasiga ham yangi talablar qo„ydi. 

Xususan, ma‟muriy-boshqarish sarf-xarajatlarini kamaytirish; kasallarning bir qismini 

ularning ahvoliga qarab kun-u tun emas, balki faqat kunduzgi davolanishga o„tkazish; 

jarrohlik yordami ko„rsatishda ish hajmining bir qismini kasalxonadan poliklinikaga 

ko„chirish;  kasalxonalardagi  kam  samarali  o„rinlar  sonini  qisqartirish;  shartnoma 

asosida  bajariladigan  ishlar  uchun  haq  olish  va  boshqa  choralar  ko„rildi.  Tibbiyot 

xodimlarining mehnatiga to„lanadigan haq ham har bir xodimning qo„shgan hissasiga 

va muassasa ishining oxirgi natijasiga bog„liq bo„lib qoldi. 

Sog„liqni saqlash ishining asosiy taomili – profilaktik yo„nalishdir. Shuni nazarda 

tutib,  ambulatoriya-poliklinikalar  faoliyatini  jadallashtirishga,  ularning  kasalliklarni 

aniqlash  sohasidagi  imkoniyatlarini  kengaytirishga,  tibbiy  yordam  ko„rsatishning 

iqtisodiy  jihatdan  foydali  yangi  shakllarini  yaratishga,  xususan,  oila  poliklinikalari, 

kunduzgi  kasalxonalar,  qatnab  davo  olinadigan  jarrohlik  markazlari,  ambulatoriyada 

davolashning  ixtisoslashtirilgan  komplekslari,  mahalla  kasalxonalari  barpo  etishga 

katta e‟tibor berildi. Viloyatlardagi ambulatoriya-poliklinika muassasalarida, ko„pgina 

kasalxonalar qoshida kunduzgi davolanish imkoniyatlari yaratildi. Ularda o„rinlar soni 

1991-yildagi 6,6 mingdan 1996-yilda 34,6 mingga yetdi. 

1996-yil  21-mayda  O„zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  №  182-

sonli Qarori bilan 1996–98-yillarda qishloq ijtimoiy infrastrukturasini rivojlantirish va 

1998-yil  10-noyabrda  Respublika  Prezidenti  Farmoni  bilan  tasdiqlangan  2006-

yilgacha Sog„liqni saqlash tizimini isloh qilish Davlat dasturi qabul qilindi. 

---

 

233 

1991-yilda  188400  ta  shifo  o„rinlari  faoliyat  ko„rsatgan  bo„lsa, 2000-yil  1-yanvar 

kuniga  samarasiz  ishlayotgan  56600  shifo  o„rinlari  qisqartirildi.  Ularning  o„rnida 

aholiga  qulay  va  iqtisodiy  jihatdan  arzon,  barcha  sharoitlarga  ega  bo„lgan  47407 

kunduzgi shifo o„rinlari tashkil etildi. 

Bundan  tashqari  217  ambulator  jarrohlik  markazlari  va  106  ta  maxsus  ambulator 

davolash komplekslari tashkil qilindi. 1999-yil davomida respublikada 5613744 nafar 

bemorlar tibbiy muassasalarda davolandi. 

Birgina  1997-yilda  159  ta  qishloq-tibbiyot  punkti  ishga  tushirildi,  1,5  ming 

bemorga  mo„ljallangan  shifoxonalar  qurildi.  202  ta  tibbiyot  muassasasi  qishloq 

tibbiyot punktlariga aylantirildi. 

Aholi  sog„lig„ini  muhofaza  qilish  ko„p  jihatdan  davlat  sanitariya-epidemiologiya 

xizmati  faoliyatiga  bog„liq.  O„zbekistonda  sanitariya-epidemiologiya  stansiyalari  va 

aholi  o„rtasida  sog„lom  turmush  tarzini  shakllantirishning  tashkiliy-metodik  va 

muvofiqlashtiruvchi  ishlarini  olib  boradigan  «Salomatlik»  markazlari  bu  vazifani 

amalga  oshira  boshladi.  1991-yili  Toshkentda  diagnoz  qo„yish  bo„yicha  respublika 

aholisiga xizmat ko„rsatuvchi «Diagnostika» markazi ishga tushirildi. 

Aholi  sog„lig„ini  tekshirib  turish  va  yuqumli  hamda  yuqumsiz  kasalliklar  bilan 

og„rish  hollarini  nazorat  qilish,  noqulay  ijtimoiy  muhit  omillarini  bartaraf  etish, 

ayniqsa,  atrof-muhitni  sog„lomlashtirish  tadbirlari  izchil  bajarib  turildi.  Chunonchi, 

1995-yil  oxiriga  kelganda  katta  yoshlilar,  o„smirlar,  bolalar  dispanser  nazoratida 

bo„ldi.  Ishchilarga  davolash-profilaktika  xizmati  ko„rsatish,  xususan,  sanatoriy-

profilaktoriylar  tarmog„i  kengaytirildi.  Respublika  «Salomatlik»  markazi,  uning 

viloyatlar  va  shaharlardagi  shahobchalari  radio  va  televideniye  hamda  matbuotdan 

foydalangan  holda  aholi  o„rtasida  sanitariya-gigiyenaga  oid  bilimlarni  keng  targ„ib 

qilib  bordi.  Toshkentda  oliy  va  o„rta  tibbiy  o„quv  yurtlari  uchun  darslik  va  o„quv 

qo„llanmalari,  tibbiyotga  oid  ilmiy  asarlar,  vrachlar  uchun  amaliy  qo„llanmalar, 

sanitariya maorifi bo„yicha ommabop tibbiy adabiyotlar, lug„at va ma‟lumotnomalar 

nashr etadigan «Ibn Sino» nomidagi nashriyot ishlab turibdi. 1991-yildan ommabop 

«Sihat-salomatlik» jurnali nashr etildi.