Huquqshunoslik

Ayb uchun javobgarlik tamoyili. Shaxs qonunda belgilangan tartibda aybi isbotlangan ijtimoiy xavfli qilmishlari uchungina javobgar bo‘ladi.

Javobgarlikning muqarrarligi tamoyili. Qilmishda jinoyat tarkibining mavjudligi aniqlangan har bir shaxs javobgarlikka tortilishi shart.

O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksi bilan taqiqlangan, aybli ijtimoiy xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik) jazo qo‘llash tahdidi bilan jinoyat deb topi- ladi.

Jinoyat deb bilish uchun, albatta, qilmish ijtimoiy xavfli bo‘lishi va bu qilmish Jinoyat Kodeksida taqiqlan- gan bo‘lishi lozim. Qilmishning harakat yoki harakatsiz sodir etilishida aybli, ijtimoiy xavfli bo‘lishi asosiy o‘rin- ni egallaydi. Masalan, onaning o‘z chaqalog‘ini qasddan o‘ldirishi harakatli yoki harakatsiz amalga oshirilishi mumkin. Chaqaloqni bo‘g‘ib o‘ldirish, suvga tashlash, tiriklayin ko‘mib qo‘yishi harakatli qilmish turiga kiradi. Bolani tashlab ketish, unga qaramasdan qiynoqda qoldirish harakatsiz qilmish turiga kiradi.

Harakatsiz aybli qilmishga — voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxsni moddiy ta’minlashdan bo‘yin tovlash, ota-onani moddiy ta’minlashdan bo‘yin tovlash misol bo‘la oladi.

Aybli ijtimoiy xavfli qilmish qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasida sodir etilishi mumkin. Jinoyatni sodir etgan shaxs o‘z qilmishining ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglagan va shunday qilmishni sodir etishni istagan

VII b o b. Jinoyat huquqi

125

bo‘lsa, bunday jinoyat qasddan sodir etilgan deb topila- di. Jinoyat tamom bo‘lgan payt ijtimoiy xavfli oqibat yuz bergan vaqt deb topilgan qilmishlar to‘g‘ri yoki egri qasddan sodir etilgan bo‘lishi mumkin.

Agar shaxs o‘z qilmishining ijtimoiy xavfli xususiyati- ni anglagan, uning ijtimoiy xavfli oqibatlariga ko‘zi yet- gan va ularning yuz berishini istagan bo‘lsa, bunday ji- noyat to‘g‘ri qasddan sodir etilgan deb topiladi.

Agar shaxs o‘z qilmishining ijtimoiy xavfli xususiyati- ni anglagan, uning ijtimoiy xavfli oqibatlariga ko‘zi yet- gan va ularning yuz berishiga ongli ravishda yo‘l qo‘ygan bo‘lsa, bunday jinoyat egri qasddan sodir etilgan deb topiladi.

O‘z-o‘ziga ishonish yoki beparvolik orqasida sodir etilgan ijtimoiy xavfli qilmish ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan jinoyat deb topiladi.

Jinoyatlar o‘z xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasi- ga ko‘ra: ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan; uncha og‘ir bo‘lmagan; og‘ir; o‘ta og‘ir jinoyatlarga bo‘linadi.