Hunar haqidagi qarashlari

Nizomulmulk rahbar xususiyatlarining yana bir qator qirralari haqida fikrlar 
bildirgan. Jumladan: 
-
rahbar qabulini tashkil etish tartib-qoidalari; 
-
xodimlarni tarbiyalab borish uslublari; 
-
bir kishiga ikki amal bermaslik sabablari; 
-
ayollarni davlat ishlariga aralashtirmaslik haqida; 
-
shikoyat qilganlar javobini berish va ish ko‘rish xususiyatlari to‘g‘risida; 
-
hisob-kitob tartibi va uni kerakli darajada olib borish haqida; 
-
rahbar dasturxoni to‘g‘risida; 
-
shaxsiy soqchilar masalasida; 
Xullas, Nizomulmulk yuqorida qayd etilgan rahbar xususiyatlarining har birini yuzaga 
kelishi mumkin bo‘lgan voqelik nuqtai nazaridan baholaydi hamda salbiy va ijobiy tomonlarini 
ochib beradi. Siyosatnomaning rahbarshunoslik manbalaridan biri sifatidagi ahamiyati shundaki, 

---

unda rahbarlik xususiyatlari faqat Nizomulmulkning nazariy qarashlari asosida emas, balki bir 
necha asrlar davomida va turli davlatlar boshqaruvida amalda qo‘llangan tajribalar asosida 
yoritiladi. Muallif rahbardan talab etiladigan biror xususiyat haqida so‘zlar ekan, avvalo shu 
xususiyatni talab etadigan shart-sharoitni oydinlashtiradi. Keyin voqelikka tarixiy misollar 
keltirib, shundan so‘nggina rahbarga xos prinsipial xususiyatlarni tavsiya etadi.
 
Sohibqiron Amir Temur
. Uning markazlashgan buyuk saltanat hukmdori sifatida 
davlatni idora qilishga doir ilg‘or qarashlari bugungi kunda muhim nazariy asos vazifasini 
o‘tamoqda. Ayniqsa mamlakatni boshqarish, huquq-tartibot ishlarini tashkil etishda davlat 
vazirining o‘rni katta ekanligini ta’kidlaganlar.
 
Amir Temur
 
saroyida vazirlarning mavqe’i 
baland bo‘lgani bilan, lekin ular, baribir, arab xalifaligi davridagi vazirlar kabi erkin bo‘lgan 
emas. Sohibqironning bir xususiyati shundaki, u muhim davlat ishlarini hech kimga ishonmagan, 
tashqi va ichki siyosatning asosiy tizginini o‘z qo‘lida mahkam tutib turgan. Barcha davlat 
xodimlariga to‘la ishonib ish topshirilmagan, ya’ni amir bo‘lsin, vazir bo‘lsin, doim nazoratda 
bo‘lgan. Hatto safar va yurishlarda ham Amir Temur davlatning barcha ishlaridan, sodir 
bo‘layotgan voqealardan to‘liq xabardor bo‘lib turgan. 
“Tuzuklar”ga qarab fikr yuritadigan bo‘lsak, Amir Temurning ettita vaziri bo‘lib, ulardan 
har birining vazifasi aniq belgilab berilganini ko‘ramiz, (Boshqa biror maiba’da vazirlar vazifasi 
bunday aniq belgilab ko‘rsatilgan emas). Chunonchi, “Vazirlarning xizmat qilish tuzugi” bobida 
keltiriladi: Amr qildimki, to‘rt vazir har kuni devonxonada hozir bo‘lsinlar. 
Birinchi - mamlakat va raiyat vaziri. Bu vazir mamlakatdagi muhim ishlarni, kundalik 
muomalalarni, raiyat ahvolini, viloyatlardan olingan hosil, soliq-o‘lponlarni, ularni taqsimlash, 
kirim-chiqimlarni, (mamlakat) obodonligini, farovonlik ishlarini va xazinani qanday qilib 
tartibga keltirayotganligini menga bildirib tursin. 
Ikkinchi – sipoh vaziridirki, sipohilarning maoshlari va tanholarini (rag‘bat-taqdirlashlar) 
boshqarsin... 
Uchinchi - egasiz qolgan, o‘lib ketgan va qochganlarga tegishli mollarni, savdogarlarning 
mol-mulkidan olinayotgan zakot va bojlarni, mamlakat chorvalarini, ularning o‘tloq yaylovlarini 
boshqarib, daromadlarini saqlovchi vazir bo‘lsin... 
To‘rtinchi - saltanat ishlarini yurituvchi vazir. U butun saltanat idoralarining kirim-
chiqimlarini, xazinadan sarf qilingan barcha xarajatlarni ... nazorat qilsin»
1
Bundan