Хулоса Фойдаланилган адабиётлар

2. Mulkiy sug‘urta turlari

Ko'plab sug'urta kompaniyalari, qoidaga ko'ra, o'z faoliyatini yong'in
risklaridan sug'urta qilishdan boshlagan. Ishlab chiqarishdagi tanaffuslami sug'urta
qildirish mulkni sug‘urta qildirishning tabiiy davomi hisoblanadi va odatda
yong‘indan sug'urta qilish bo'limi tomonidan amalga oshiriladi.
Sanoatning rivojlanishi oqibatida yangicha sug'urta turlari bo'yicha
shartnomalar tuzadigan ko'ngilsiz hodisalardan sug'urta qilish bo'limlari tashkil etish
zarurati vuzaga kelib, bunga misol qilib javobgarlikni sug'urta qildirish va ko'ngilsiz
hodisalami sug'urta qildirislini keltirib o'tish mumkin. Avtotransportni sug'urta qilish, bo'limlari avtomobillar sonining o'sishiga javob tariqasida va ko'pchilik
mamlakatlarda avtomobillami sug'urta qildirish haqida qonunchilik talablariga
reaksiya sifatida paydo bo'ldi.
Shunday qilib, ixtisoslashmagan sug'urta kompanivalarining katta qismi
yong'indan sug'urta qilish, ko'ngilsiz hodisalami sug'urta qilish va avtosug'urta
bo'limlariga ega bo'lgan. Ayrim kompaniyalar shu bilan chegaralangan. Biroq.
sug'urta xizmatlari iste’molchilari tobora yangi talablar qo'yishi va shu boisdan bir
vaqtning o'zida bir nechta riskni qoplaydigan murakkab polislar paydo bo'lishi
sababli sug'urta qiluvchilar eng katta samaradorlikka erishish uchun klassik
strukturani qayta qurishga majbur bo'lmoqda.
Ayrim holatlarda bu tamomila yangi bo'limlar paydo bo'lishiga olib keladi.
Misol bo'lib xususiy shaxslami va korporativ mijozlami sug'urta qilishning airatilishi
xizmat qilishi mumkin.
“Umumiy sug'urta' guruhiga kiradigan asosiy sug'urta turlarini va ulaming
kichik tadbirkorlikka aralash sug'urta himoyasi taqdim etish maqsadlarida qay tarzda
birgalikda foydalanish mumkin ekanligini ko'rib chiqamiz.

♦ yong'indan sug'urtalashjumladan, o'ta xavfli risklardan sug'urta qilish;

♦ o'g'irlikdan sug'urta qildirish;
♦ pulni sug'urta qildirish;
♦ "barcha risklardan” sug'urta qildirish;
♦ tashuvlarni sug'urta qildirish;
♦ shisha (oyna) sinishini sug'urta qildirish;
♦ paketli polislar;
♦ uy egalarini sug'urta qildirish.
Yong'indan sug'urta qilishni olov bilan bog'liq bo'lmagan risklami qoplashni
ta’minlaydigan shartlar bilan to'ldirish amaliyoti mavjud. Bunday risklar, atigi
qo'shimcha risklar sanalishiga qaramay, «maxsus xavf-xatarlar risklari» deb ataladi
Ular qatoriga quyidagilar kiradi:
■S Portlash risklari. Ulaming sabablari turlicha: markazlashgan isitish
tizimlaridan fovdalanish, changlanish darajasi yuqori ekanligi (masalan,
tegirmonchilik korxonasida). bug'lanishlar (lok-bo'yoq fabrikalarida). Portlash
natijasida shiskastlangan va ishdan chiqqan asbob-uskunaiar va mexanizmlar asbobuskunalami sug'urta qildirish polisi bo'yicha sug'urta qilinishini mumkin.
S 0 ‘z-o‘zidan portlash risklari. Bu risklar juda kamdan-kam uchraydi.
qo'zg'olonlar va fuqarolar g'allayonlari. garchi «fuqarolar g‘aIayonlari» ta’rifining
o'zi etarli darajada aniq bo'lmasada, yong'indan sug‘urta qildirish polisiga
qo'shimcha sifatida qoplanishi mumkin. Qo'zg'olonlar va fuqarolar g'allayonlari riski
sug‘urta qiluvchilar uchun jalb etuvchan sanalmagan geografik mintaqalar mavjud.
Uchinchi shaxs uchun qasddan vetkazilgan ziyonni qamrab olish uchun polisning
sug‘urta qoplami kengaytirilishi mumkin. Odatda bunday zivon qasddan yetkazilgan
ziyon deb ataladi.
Bo‘ron, dovul, suv bosishi, suv baklari, apparatlari yoki truboprovodlar
to'lib yokiyorilib ketishi risklari (bu risklar oclatda «suvdan ziyon ko‘rish» risklari
deb ataladi). «Bo‘ron» va «dovul» texnik atamalar emas. ikki so'zdan bitta marnoda
foydalanish bu ma’noni aniqlashtirish maqsadini ko'zlaydi, xolos. Suv bosishi kuchli
bo'ron. daryo va ko‘llar suvining ko‘tarilishi. suv omborlaridan suvning chiqarib
tashlanishi bilan izohlanishi mumkin. tijorat risklari bo‘yicha odatiy sug'urta
shartnomalari tuzishda suvdan ziyon ko‘rish risklari sug'urta qoplami hajmiga
kirmasligi sababli ular doimo biroz oshirib ko'rsatiladi. Xususiy uy-joylar uchun esa
qo'shimcha badal to'lash yo‘li bilan buni bartaraf qilish mumkin (garchi bunday risk
kamdan-kam sug'urta qilinsada). Do'l aralash bo'ron risklari odatda oranjereya
egalari tomonidan va bunday risk yuqori bo‘lgan geografik hududlarda sug'urta
qildiriladi.
Zilzila, vulqon va yer osti yong‘inlari risklari. Garchi sug'urta qildiruvchilar
bu risklami sug'urta qoplamiga kiritishni kamdan-kam hollarda istasada. lekin shunga
qaramay. bu qo'shimchalarga xizmat ko'rsatish ishlab chiqilgan va muvaffaqiyatli
foydalanilmoqda.
Tuproq cho'kishi va k o'c his hi risklari xuddi suvdan ko'riladigan ziyon
risklari kabi, sug'urta summasining sezilarli darajada ortishiga olib keladi va
mijozning istagiga ko'ra, yong'indan sug'urta qildirish polisi tarkibiga kiritilishi
mumkin bo'lad.
Uchish apparatlari yoki ulaming qismlari qulash risklari. Bu risklar
tarkibiga uchish apparatining ovoz to'sig'ini bartaraf etishi natijasida vujudga
keladigan zarba to'lqinlari tufayli yuzaga kelgan shikastlanishlar kirmaydi. Bu
qo'shimcha shart odatda «ovoz zarbasi haqida qo'shimcha shart» deb ataladi. S
S Yer usti transport yoki temir y o ‘l transportining yirik hayvonlar bilan
to ‘qnashib ketishi. Dastlab bu qo'shimcha shart sug'urta qildiruvchining transport
vositalari bilan bog‘liq bo'lgan, lekin hozirgi kunda boshqa variantlar ham mavjud.
Polis «o‘zining transport vositasi» ni shikastlanishdan himoya qilgan holda sug'urta
summasini oshirish usulidan foydalaniladi.
Sug'urta amaliyotida shunday holatlar mavjudki, bunda yong'indan sug'urta
qildirish polisining qoplami tarkibiga yong‘in o'chirish tizimlarining tasodifan ishlab
ketishi riski ham kiritiladi. Yong'inga qarshi tizimlaming ko'plab turlari mavjud
(masalan, xonadagi harorat ma'ium bir chegaraga yetganda ishlab ketadigan
avtomatik qurilma).
Bunday tizim ishlab ketgan hollarda yong'inning oldini olish uchun bu yerga
katta miqdorda suv kelib tushadi. Yong'inga qarshi tizim tasodifan ishlab ketgan
hollarda bino ichidagi asbob-uskunalar va mulkka. ba'zida esa binoning o'ziga ham
zarar yetkaziladi. Bunday holatlarda ham yetkazilgan ziyonning o'mi qoplanadi.
O'g'irlikdan sug'urta qildirish hozirda keng tarqalgan o'g'irlikdan sug'urta qildirish polislari odatda shaxsiy mulkni sug'urta qildirish shannomalariga taalluqli bo'ladi.
O'g'irlikdan tijorat sug'urta polislari shartlarini ifodalashda sug'uita holatining
ro'v berishi odatda «zo'ravonlik bilan bostirib kirish» asosiv iborasi bilan ta’riflanadi. Odatda shartnoma shartlarini ifodalashda quyidagi matn kiritiladi:
O'g'irlik binoga zo'ravonlik bilan yoki kuch ishlatib kirish va/yoki chiqishni
o'z ichiga oladi. O'g'irlik obyektga zo'ravonlik bilan kirish ortidan keladi.
Bu ifodalanting har biri binoga kalit yordamida (uning qay tarzda olinganidan
qat’iyy nazai'). aldov vo'li bilan kirib borish yoki binoda ish vaqtida vashirinib qolib
ketish holatlarini istisno qilish ntaqsadini ko'zlaydi. binodan chiqib ketish kuch
ishlatish yo'li bilan amalga oshirilgan hollar bundan mustasno. Sanab o'tilganlarga
yana qurolli bosqinchilikni ham qo'shish mumkin. Avrim sug'urta qildiruvchilar uni
standart ravishda sug'urta qoplami tarkibiga kiritadi.
Zarar o'mini to'ldirish odatda o'g'irlik yoki o'g'irlikka urinib ko'rish oqibatida
yetkazilgan zarami, jumladan, binolarga shikast yetkazilishini qamrab oladi. Biroq
istisno holatlar ham mavjud bo'lib, bunda zarar o'mini to'ldirish to'liqsiz hajmda
amalga oshiriladi yoki urnuman amalga oshirilmaydi. Bu quyidagi holatlarda kuzatiladi:
> til biriktirish fosh qilinganda: obyektda ishlaydigan personal, yoki sug urta
qildiruvchi, yoki uning oila a’zolari o'g'rilar bilan til biriktirgan bo'lsa;
> yetkazilgan ziyon mamlakat hududidan tashqarida yetkazilgan bo Isa,
> sug'urta maxsus shartlarda amalga oshirilgan bo'lsa. masalan, «barcha
risklardan» shartida sug'urta amalga oshirilgan;
> naqd pul va banknotalar o'g'irlangan bo'lsa (chunk! ular pulni sug'uvta
qildirish polisi bo'yicha sug'urta qilinishi lozint);
> qishloq xo'jaligi chorva mollari o'g'irlangan bo'lsa (maxsus kelishib ohngan
holatlar bundan mustasno).