Хулоса чиқаришнинг тузилиши

À ҳàì, Ñ ҳàì, D ҳàì d ҳîäèñàñèíèíã ñàáàáè ýìàñ

Эҳòèìîë, Â ҳîëàò d ҳîäèñàñèíèíã ñàáàáèäèð.

Óíèíã ñèìâîëèê èôîäàñè қóéèäàãè÷à:

p  q  r  s,  p,  r,  s

q

Òàôîâóò ìåòîäè àñîñèäà ìóҳîêàìà þðèòèø ôàқàò ҳîäèñàäàí àââàë êåëàäèãàí ҳîëàòëàð òўïëàìè ¸ïèқ ñèñòåìàíè òàøêèë ýòãàíäà ҳàìäà óëàðíèíã áàð÷àси àíèқëàíãàíäà ÷èн õóëîñà áåðàäè. Ýìïиðèê áèëèø áîñқè÷èäà áóíè àìàëãà îøèðèøíèíã èëîæè éўқ. Ëåêèí, øóíãà қàðàìàñäàí, òàôîâóò ìåòîäè, ìóòàõàññèñëàð ôèêðè÷à, èíäóêòèâ õóëîñà ÷èқàðèøíèíã ýíã èøîí÷ëè õóëîñàâèé áèëèì áåðàäèãàí âîñèòàñè ҳèñîáëàíàäè âà øóíèíã ó÷óí ҳàì èëìèé áèëèøäà óíãà êўï ìóðîæààò қèëèíàäè.

Éўëäîø ўçãàðèøëàð ìåòîäè. Áó ìåòîä ҳîäèñàäàí àââàë êåëà¸òãàí ҳîëàòëàðäàí áèðèíèíã ўçãàðèøè, қîëãàí ҳîëàòëàð ўçãàðìàñäàí қîëãàíäà, ҳîäèñàíèíã ўçãàðèøèãà îëèá êåëèøè êóçàòèëàäèãàí øàðîèòëàðäà қўëëàíèëàäè.
Ўõøàøëèê âà òàôîâóò ìåòîäëàðè ҳîëàòëàðäàí áèðîрòàñèíèíã òàêðîðëàíèøè ¸êè éўқ áўëèøèíè қàéä ýòèøãà àñîñëàíãàí áўëèá, óëàð ñàáàáèé àëîқàäà áўëãàí ҳîäèñàëàðíè íåéòðàëëàøòèðèø ¸êè áîøқàëàðè áèëàí àëìàøòèðèø иложи бўлган шароитларда қўлланилиши ìóìêèí ýäè. Éўëäîø ўçãàðèøëàð ìåòîäèäàí áóíäàé âàçèÿòëàðäà ôîéäàëàíèá áўëìàéäè. Ìàñàëàí, òóøóí÷àíèíã ìàçìóíèíèíã ўçãàðèøè óíèíã ҳàæìèíèíã ўçãàðèøèãà òàúñèð êўðñàòèøиíè ўðãàíèøäà òóøóí÷àíèíã ìàçìóíèíè íåéòðàëëàøòèðèá, ÿúíè óíè òóøóí÷à ҳàæìè áèëàí áўëãàí áîғëàíèøèäàí «óçèá» îëèá áўëìàéäè. Õóääè øóíèíãäåê, àòðîô-ìóҳèòíèíã èíñîí îðãàíèçìèãà òàúñèðèíè òàäқèқ ýòèøäà àòðîô-ìóҳèòíèíã òàúñèðèíè èñòèñíî қèëèá áўëìàéäè, ÿúíè òàæðèáàäàí ÷èқàðèá òàøëàá áўëìàéäè. Áóíäàé ҳîëëàðäà ôàқàò éўëäîø ўçãàðèøëàð ìåòîäèäàíãèíà ôîéäàëàíèø ìóìêèí. Ó àââàë âà êåéèí êåëà¸òãàí ўçàðî áîғëèқ ҳîäèñàëàðäàãè éўëäîø ўçãàðèøëàðíè – áèðèíèíã ўçãàðèø èíòåíñèâëèãè âà äàðàæàñèíèíã èêêèí÷è ҳîäèñàäàãè ñîäèð áўëà¸òãàí ўçãàðèøëàðãà ìóâîôèқëèãèíè àíèқëàøãà èìêîíèÿò ÿðàòàäè.
Éўëäîø ўçãàðèøëàð ìåòîäèга мувофиқ, бир ҳолатнинг ўзгариши ҳодисанинг ўзгаришига ҳам олиб келса, шу ҳолат кузатилаётган ҳодиса ўзгаришининг сабабидир.
Éўëäîø ўçãàðèøëàð ìåòîäè ¸ðäàìèäà æóäà êўï қîíóíëàð, øó æóìëàäàí, ôèçèêàäàãè ãàçíèíã ҳàðîðàòè áèëàí óíèíã çè÷ëèãè, òîðòèøèш кучи áèëàí ìàñîôà, èқòèñîäè¸òäàãè òàëàá âà òàêëèô ўðòàñèäàãè áîғëàíèøëàð âà øó êàáèëàð ўðãàíèëàäè.
Ҳîäèñàäàí àââàë êåëà¸òãàí ҳîëàòëàðíè À, Â. Ñ ëàð áèëàí, áó ҳîëàòëàðíèíã ўçãàðèøè äàðàæàñèíè 1,2,..., n áèëàí, ҳîäèñàíè d áèëàí áåëãèëàñàê, éўëäîø ўçãàðèøëàð ìåòîäèäà ìóҳîêàìà æàðà¸íèíèíã қóéèäàãè ñõåìà áўéè÷à àìàëãà îøèøèíè êўðàìèç:

ҳоллар	ҳодиса вужудга келишдан аввал мавжуд бўлган ҳолатлар	ҳодиса
1 2 ... n	АВС^1 АВС^2 ......... АВС^n	d^1 d^2 ... d^n

Эҳтимол, с ҳолат d ҳодиса сабабидир.

Ìàñàëàí, Қó¸øíèíã äàñòëàáêè ҳîëàòäàãè àêòèâëèãè ѹ ãà òåíã áўëãàíäà, Åðäà ðàäèàöèÿ äàðàæàñèíè d¹ äåá îëñàê, Қó¸ø àêòèâëèãèíèíã Ѳ äàðàæàñèãà êўòàðèëèøè Åðäàãè ðàäèàöèÿ äàðàæàñèíèíã ҳàì d² ãà÷à êўòàðèëèøèãà îëèá êåëàäè.
Éўëäîø ўçãàðèøëàð ìåòîäèíèíã қўëëàíèøè ìàúëóì áèð øàðò-øàðîèòëàðãà ðèîÿ қèëèøíè òàқàçî ýòàäè.
Áèðèí÷èäàí, ўðãàíèëà¸òãàí ҳîäèñàíèíã ñàáàáè áўëèøè ìóìêèí äåá ýҳòèìîë қèëèíãàí ҳîëàòëàð àíèқëàíèøè êåðàê. Áу ҳîëàòëàðíè À, Â, Ñ ëàð äåá ҳèñîáëàñàê, «À, ¸êè Â, ¸êè Ñ ҳîëàò d ҳîäèñàñèíè êåëòèðèá ÷èқàðàäè», äåãàí àéèðóâ÷è ҳóêì êўðèíèøèäàãè ôèêð ҳîñèë áўëàäè.
Èêêèí÷èäàí, þқîðèäàãè ҳîëàòëàð è÷èäàí ñàáàáèé àëîқàäîðëèêíèнг áèð ìàúíîëè áўëèøè õóñóñèÿòèãà эга бўлиши, ÿúíè êîíêðåò ҳîëàòíèíã ўçãàðèøè ҳîäèñàäàãè êîíêðåò ўçãàðèøãà îëèá êåëèøè øàðòèãà ìóâîôèқ êåëìàéäèãàíëàðè ÷èқàðèá þáîðèëèøè (ýëèìèíàöèÿ қèëèíèøè) çàðóð. Þқîðèäàãè ñõåìàäà À âà  ҳîëàòëàðè àéíàí øóíäàé áўëèá, óëàð ìóҳîêàìà æàðà¸íèäàí ÷èқàðèá þáîðèëèøè êåðàê.
Ó÷èí÷èäàí, ýëèìèíàöèÿäàí êåéèí қîëãàí ÿãîíà ҳîëàò àæðàòèá îëèíèá, óíèíã ўçãàðèøè ҳîäèñàíèíã ўçãàðèøèãà ñàáàáäèð, äåãàí õóëîñàãà êåëèíàäè. Áèçíèíã ñõåìàäà áóíäàé ҳîëàò С áўëèá, óíèíã С¹ äàí Сⁿгача бўлган ўзгариш интенсивлиги ҳодисанинг d¹дан dⁿгача бўлган ўзгариши интенсивлиги билан биргаликда кечаяпти.
Йўлдош ўзгаришлар тўғри ва тескари йўналишларга (пропорционалликка) эга бўлиши мумкин.
Тўғри йўналишдаги (пропорционалликдаги) боғланиш деганда, ҳодисадан аввал келадиган ҳолатнинг ўзгариш интенсивлигининг ортиши ҳодисанинг ўзгариши интенсивилигининг ортишига олиб келадиган алоқадорлик назарда тутилади. Масалан, Қуёшдаги доғнинг катталашиши магнит бўронининг кучайишига олиб келади.
Тескари йўналишдаги (пропорционаликкдаги) боғланиш деганда эса, ҳодисадан аввал келаётган ҳолатнинг интенсивилигининг ортиши ҳодисанинг ўзгариш интенсивлигининг камайишига олиб келадиган алоқадорлик тушунилади. Масалан, тушунчанинг ҳажми кенгайтирилганда, унинг мазмуни тораяди.
Йўлдош ўзгаришлар методи бўйича индуктив хулоса чиқаришнинг мантиқий шакли айирувчи-қатъий силлогизмнинг тасдиқ-инкор (tollendo polens) модуси кўринишида бўлади, яъни:
А, ёки В, ёки С ҳолат d ни келтириб чиқаради.
А ҳам, В ҳам d нинг сабаби эмас
Эҳтимол, С ҳолат d ҳодиса сабабидир.

Символик ифодаси:

Йўлдош ўзгаришлар методи бўйича олинадиган хулосанинг чин бўлиши эҳтимолини, ишончлилик даражасини орттириш учун бир қанча талабларга риоя этиш зарур. Хусусан, ҳодисанинг сабаби бўлиши мумкин деб ҳисобланган ҳолатлар сони иложи борича кўпроқ бўлиши, улар ҳақида тўпланган билимларнинг аниқлиги етарли даражада юқори бўлиши, ҳодисанинг ўзгариши билан ундан аввалги келаётган ҳолат ўртасидаги алоқадорлик доимий, зарурий ва бир маъноли бўлиши керак.
Йўлдош ўзгаришлар методи ҳодисалар ўртасидаги сабабий алоқадорлик билан бир қаторда, функционал боғланишларни, масалан, ҳодисаларнинг миқдорий кўрсаткичларининг ўзгаришлари ўртасидаги боғлиқликни аниқлашга ҳам имкон беради. Бунда хар бир ҳодисанинг сифати ўзгармайдиган оралиқда унинг учун характерли бўлган ўзгаришлар интенсивлиги шкаласини ҳисобга олиш, яъни миқдорий ўзгаришларнинг берилган сифат ҳолати доирасидаги юқори ва қуйи чегараларини назарда тутган ҳолда иш юритиш муҳим аҳамият касб этади. Чунки, чегаралар зонасида ва ундан ташқарида миқдор ўзгаришлари сифат ўзгаришларига ўтади. Масалан, овқат керагича ейилганда, организм учун фойдали бўлади. Нормадан озгина ошгани унчалк сезилмайди. Лекин жуда кўп овқат еб қўйилганда, организмга зарар етади, ҳатто унинг ҳалок бўлишига олиб келади. Нормадан кам овқат ейиш ҳам организм учун зарарли. Демак, овқат истеъмол қилишнинг суткалик нормаси сақланиши, яъни ўзгаришлар интенсивлиги шкаласи ҳисобга олиниши зарур.
Йўлдош ўзгаришлар методи ҳодисаларнинг сабабий, функционал алоқаларини ўрганишда юқоридаги кўрсатиб ўтилган шартларга амал қилганда яхши самара беради.