Hujayrani urganish tarixi Hujayrani o’rganuvchi fan

1. 
   Hujayrani urganish tarixi
   

Hujayrani o’rganuvchi fan sitologiya deb atalib ,yunoncha “sitos”-hujayra, “logos”-fan degan suzlardan olingan. Sitologiya predmeti bir hujayraliylar va kup hujayrali organizimlarning tarkibiy qismi hisoblanuvchi ayrim hujayralardan iborat. Sitologiya hujayraning va uning tarkibiy qisimlari tuzilishini, kimyoviy tarkibini, ularning bajaradigan vazifalarini, kupayishi va rivojlanishini, atrof-muhit omillari bilan munosabatlarini o’rganadi. Hozirgi davirda boshqa fanlar mitodlarining sitologiyada foydalanishini o’rganuvchi yangi fan – hujayra biologiyasi shakllandi. Bu fan sitologiya, biokimyo, molekulyar biologiya va molekulyar genetika kabi fanlar kompleksidan iborat.
Hujayrani har tomonlama o’rganish mikroskopning kashf etilishi bilan bog’liq. <> so’zini birinchi marta ingiliz olimi Robert. Guk 1665-yilda fanga kiritdi. U uzi yasagan kattalashtirib kursatuvchi optik asbob – mikroskop yordamida pukakning kesmini o’rgandi va uning uyachalar, katakchalardan tashkel topganligini aniqlab, ularni “sellula” uyacha, katakcha deb atadi. Po’kakning hujayralari o’lik bulganligi uchun u faqat bo’sh, ichidagi moddalari qurib qolgan hujayra qobig’inigina kuzata oldi. Shunday bulishiga qaramay, bu atama hozirgi davirgacha saqlanib qoldi va ishlatib kelinmoqda. Shu kashfiyotdan kiyin oradan ko’p vaqt o’tmasdan M.Malpigi, N.Gryu 1671-yilda o’simliklarning hujayraviy tuzilishini, A.Levenguk 1680-yilda hayvon hujayralari , eritrositlar va bir hujayralilarni birinchi marta o’rgandilar. Hujayraning murakkab tuzilishiga ega ekanligi to’g’risida ma’lumotlar paydo bula boshladi. CHex olimi Ya.Purkinye 1830-yilda hujayra ichida suyuqlik mavjudligini aniqlab, uni ‘‘protoplazma’’ deb atadi, ingiliz botanigi R.Broun esa 1833-yilda yadroni kashf etdi.
1838-1839-yillarda nemis olimlari botanik M.Shleydei va zoolog T.Shvann organizimlarning hujayraviy tuzilishi to’g’risidagi hamma tuplangan ilmiy malumotlarni umumlashtirib, tahlil qilib, hujayra nazaryasini yaratdilar. O’sha paytda yaratilgan hujayra nazaryasining asosiy qoidalardan tashkel topgan.