Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

4 -§ .  Xalqaro  va  davlatning  ichki jinoyat  huquqi
Xalqaro jinoyat  huquqining o'ziga xos jihati  uning davlatlarning ichki 
jinoiy  qonunchiligiga  keng  miqyosda  singib  borishida  nam oyon  bo 'ladi.
X alqaro  jinoyat  huquqining  konvensiyaviy  norm alarida  m illiy  h u ­
quqning  tegishli  norm alari  uchun  alo hida  an d o zalar  yaratiladi.  A m m o 
k o 'p in ch a  milliy  huquq  ayrim   davlatlar jin o iy   qonunchiligini  b ay nalm i- 
nallashtirish  tendensiyalarini  o'zid a  aks  ettiruvchi  um um iy  xalqaro  j i ­
noyat  huquqining  norm alarini  ham   singdirib  olaveradi.
O 'zbekiston  Respublikasining  Jinoyat  kodeksida  «Tinchlikka  va  in ­
soniyat  xavfsizligiga qarshi jinoyatlar»  degan alohida bo'lim   mavjud b o 'lib, 
u nda  um um iy  xalqaro jinoyat  huquqi  b o 'y ich a  asosiy jin o y atlar  tarkibi 
qayd  etilgan.  G a rc h i  Jin o y a t  kodeksida  x alq aro  huquq  ustuvorligi 
to 'g 'risid ag i  konstitutsiyaviy  norm alar  m avjud  b o 'lm asa-d a,  u  K onsti- 
tutsiyaga  va  xalqaro  huquqning  u m u m e ’tiro f  etgan  prinsiplari  va  n o r­
m alariga  asoslanadi.  B undan  tashqari,  u nd a  to 'g 'rid a n   to 'g 'ri  aytilgan- 
ki,  xatti-harakatlarning jinoiyligi, shuningdek,  uning jazolanishi va boshqa 
jinoiy-huquqiy  holatlar  faqatgina  m azkur  kodeks  bilan  belgilanadi.
Shu  bilan  birga,  um um iy  xalqaro  huquq  norm alari  m azkur  n o rm a ­
lar  tegishli  jinoyat  qonunchiligi  mavjud  yoki  mavjud  em asligidan  q a t’i 
nazar,  qo'llanishi  zarur  hisoblanadi.  K onstitutsiyaga  m uvofiq,  xalqaro 
huquqning  u m u m e’tiro f  etgan  prinsiplari  va  norm alari  milliy  q o n u n - 
chillikka  nisbatan  ustuvor  aham iyatga  ega.
Jinoyat  va jinoyat-protsessual  huquq  norm alarini  tegishli  o 'rin la rd a  
qo'llash chog'ida xalqaro  huquq  norm alari  e ’tiborga olinishi shart.  Yaqqol 
bir  misol,  Jinoyat  kodeksida  huqu qning  um um iy  prinsipi  quyidagicha 
ifodalangan:  «H ech  kim   bir m arta  sodir etgan jinoyati  uchun  ikki  m arta 
jinoiy javobgarlikka  tortilishi  m um kin  em as».  Bu  ifoda  oqlangan  kishi- 
larning  q ayta  javobgarlikka  to rtilishiga  y o 'l  q o'ym aslikk a  q aratilg an  
m uhim   hujjat  —  1966-yilgi  F uqarolik  va  siyosiy  huquqlar  to 'g 'risid ag i 
xalqaro  p aktni  hisobga  olgan  h olda  talq in   etilishi  zarur.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shu  m unosabat  bilan  m uayyan  xatti-harakati  tufayli  boshqa  davlat- 
da sudlangan yoki oqlangan shaxsni xuddi shu harakatlari  bo'yicha takro- 
ran  javobgarlikka tortish  m um kinligi  masalasi  yuzaga keladi.  K o'pchilik 
huquqshunoslarning  fikri,  shuningdek,  sudlov  am aliyotiga  asoslanadi- 
gan  b o ‘lsak,  yuqorida  zikr  etilgan  prinsip  m uayyan  bir  davlat  hududida 
am al  qiladi.  B undan  boshqacharoq  m azm undagi  qoida  xalqaro  sh art­
no m ad a  belgilab  qo'yilishi  m um kin.
X uddi  shu  jih atd an   1972-yilgi  Jinoyat  ishlar  b o 'y ich a  protsessual 
funksiyalam i  topshirish  to 'g 'risid ag i  Yevropa  konvensiyasida  tegishli 
m asalaning  hal  etilishi  e ’tiborni  tortadi.  U nga  k o 'ra,  o'zig a  nisbatan 
yakuniy sudlov  qarori  chiqarilgan  shaxs  aynan  shu  xatti-harakati  uchun 
boshqa  ahdlashayotgan  davlatda  ta ’qib  ostiga  olinishi  m um kin  em as, 
agar:
—  u  oqlangan  bo'lsa;
—  q o 'llangan jazo  chorasi to 'liq  am alga oshirilgan yoki  am alga oshi- 
rilayotgan  b o 'lsa yoxud  tegishli  shaxs to 'la  yo  qism an  am nistiyaga  tu s h ­
gan  yoki  afv  etilgan  b o 'lsa  va  yo  m uddati  o 'tgani  bois  unga  nisbatan 
jazo  qo'llanilishi  m um kin  bo'lm asa.
Ayni  vaqtda  ushbu  qoidadan  istisnolar  ham   m avjud.  U shbu  qoida 
boshqa  davlatning  fuqarosi  om m aviy  aham iyatga  m olik  yoki  m uassa- 
sasiga  qarshi  qaratilgan  yoxud  xuddi  shunday  aham iyatga  m olik  shaxs 
to m o n id an  sodir etilgan jin o y atlar bilan bog'liq holatlaiga taalluqli em as. 
H a r  qanday  sharoitda  ham   yangi  chiqarilgan  hukm da  o 'ta b   b o 'lin g an  
jazo  hisobga  olinishi  shart.
Q ayd  etilgan  m u am m o   xalqaro jinoyat  sudi  yurisdiksiyasi  am al  q i­
lishi  bilan  b og'liq  hollarda  ham   yuzaga  kelishi  m um kin.  BM T  Xavfsiz­
lik  K engashi  ta ’sis  etgan  tribunallar  nizom larida  bu  m asala  quyidagi 
tartib d a  hal  etilgan:
birinchidan,  milliy  sud  shaxslam i  ulam ing  xalqaro  tribunal  to m o n i­
d an   sudlanishiga  sabab  b o 'lg an   xatti-harakatlari  u ch u n   javobgarlikka 
tortishi  m um kin  em as;
ik k in ch id an ,  g u m a n ita r  huquqni  jid d iy   ravishda  buzgani  u c h u n  
m illiy  sud  to m o n id a n   sudlangan  shaxsning  tegishli  x atti-h arak atlari 
o datiy jin o y at  sifatida  kvalifikatsiyalangan  yoki  sudlov ishlari  ayblanuv- 
ch in i  xalqaro  jin o iy   javobgarlikdan  him oyalash  u c h u n   m o 'ljallan g an  
h o lla rd a g in a   b u n d ay   shaxs  xalq aro   trib u n a l  to m o n id a n   su d lan ish i 
m um kin.