|
2-§ . Xalqaro iqtisodiy huquq manbalari
Xalqaro iqtisodiy huquq m anbalari, um um an olganda, umumiy
xalqaro huquq m anbalarining o'zidir. Shu bilan birga, ayrim o'ziga xos
maxsus manbalari ham mavjud.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Xalqaro iqtisodiy huquq maxsus manbalarining aksariyatini xalqaro
shartnomalar, shuningdek, xalqaro «yumshoq» huquq normalari tashkil
etadi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarni tartibga solishga doir qoidalar
quyidagi turli xil hujjatlarda aks etgan b o ‘ladi:
1) iqtisodiy mazmundagi maxsus bitimlar;
2) umumsiyosiy hujjatlar;
3) jahon iqtisodiyotining globallashuvi munosabati bilan iqtisodiy
masalalar bo ‘yicha shartnom alam ing tobora ko‘proq qismini tashkil
etayotgan ko‘p tom onlam a shartnomalar;
4) xalqaro iqtisodiy tashkilotlar, shuningdek, mintaqaviy integratsi-
yalashgan birlashmalaming ta ’sis hujjatlari va ana shu tashkilotlar ham
da birlashmalar qabul qiladigan hujjatlar.
Xalqaro iqtisodiy huquq shartnomalarini ishtirokchilar soni (tarkibi)
bo'yicha ikki guruhga ajratish mumkin.
— Davlatlararo (yoki hukum atlararo, tashkilotlararo doirada turli
m am lakatlaming bir xil maqomdagi subyektlari o'rtasida tuziladigan)
shartnomalar;
— Diagonal, ya’ni davlat bilan boshqa davlatning jismoniy yoki
yuridik shaxslari o'rtasida tuziladigan shartnomalar.
Tartibga solish predmeti bo'yicha xalqaro shartnom alar bir necha
turlarga bo'linadi.
1.
Savdo shartnomalari (savdo to'g'risida, savdo va dengizda suzish
to'g'risida, savdo va navigatsiya to'g'risida) davlatlar nomidan tuzilib,
ratifikatsiya qilinishi zarur. U lar hukum atlararo yanada aniqroq bitim
lar tuzish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Savdo bo'yicha umumiy
rejimdan tashqari, bunday shartnomalarda bojxona —tarif bo'yicha qaror
lar mavjud bo'ladi, ular jismoniy va yuridik shaxslarning maqomini
belgilaydi, kema qatnovi va transportning boshqa turlari qatnovi um u
miy rejimi va hokazolarni joriy etadi. Bunday shartnom alarda hamkor-
likning institutsiyaviy mexanizmlarini tashkil etish haqidagi qoidalarga
tez-tez duch kelish mumkin. Aksar hollarda savdoga taalluqli qoidalar
do'stlik to'g'risidagi shartnomalarga kiritiladi.
2.
Tovar ayirboshlash va to'Iovlar to'g'risidagi shartnomalar tovar
ayirboshlashga tegishli mahsulotlar kontingentini (nomi va miqdorini)
belgilaydi. {Contingent doirasida tovarlarni olib kirish va olib chiqish
uchun litsenziyalar beriladi. Ko'pincha tovar ayirboshlash to'g'risidagi
bitimlarda to'Iovlar haqidagi qoidalar mavjud bo'ladi. Bu qoidalar na
faqat tovar ayirboshlash hisob-kitoblari, balki u bilan bog'liq sarf-xara-
jatlar, transport, sug'urta, fraxt va boshqa to'lovlarga doir masalalami
ham belgilab beradi. Bular, odatda, uzoq m uddatli savdo bitimlari bo'lib,
har yili ularga qo'shim cha ravishda nisbatan aniq masalalar bo'yicha
protokollar imzolab boriladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
3.
Kliring bitimlari tashqi savdoda, chet el valyutasini ko‘chirmagan
holda, yuzaga keladigan muqobil talab va majburiyatlarni hisobga olish
yo‘li bilan o ‘zaro hisob-kitoblar tartibini belgilaydi. Bundan maqsad
o 'zaro to ‘lovlarni m uvozanatlashtirishdan iboratdir. H isob-kitoblar
amalga oshiriladigan valyuta kursi o'zgarib turishini nazarda tutgan holda,
bunday bitimlarga «valyutaviy izoh» kiritiladiki, unga ko‘ra, valyuta kursi
o ‘zgarganda kredit hisob raqamlaridagi mablag‘ to ‘g‘ridan to ‘g ‘ri qayta
hisoblab chiqiladi.
4.
Iqtisodiy, ilmiy-texnik hamkorlik to'g'risidagi bitimlar sirasiga, odat
da, shu sohalardagi hamkorlikning uzoq muddatli dasturlari kiradi. Ularda
ko'pincha ijro mexanizmlarini tashkil etish ko'zda tutilgan bo'ladi.
5.
Kredit bitimlarida tom onlar kreditlashning asosiy shartlarini belgi-
laydilar. Bunda banklar va firmalar kreditlash subyektlari hisoblanadi.
Bu guruhga xususiy mulkni davlat mulkiga aylantirishdan (natsionali-
zatsiyadan) kafolatlovchi investitsiya rejimi to'g'risidagi bitimlar ham
kiradi.
6.
Soliq bitimlarining mavzui, odatda, ikki tom onlam a soliqqa tor-
tishga barham berishdan iborat bo'ladi.
Universal xalqaro tashkilotlarning aktlari rezolyutsiyalar va dekla-
ratsiyalar shaklida bo'ladi. U lar yuridik hujjat hisoblanmasa-da, ijrosi-
dan bo'yin tovlash mumkin bo'lm agan o'ziga xos umumiy normativ
fon yaratadi.
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning aktlari bir necha turdan iboratdir:
1) konvensiyalar — a ’zo davlatlar to m o n idan im zolanadi yoki
boshqacha tarzda barcha xalqaro shartnom alar kabi qabul qilinadi;
2) rezolyutsiyalar va deklaratsiyalar — majburiy mazmunga ega
bo'lm agan va umumiy fikmi ifodalovchi hujjatlar;
3) tavsiyalar — rasman majburiy mazmunga ega bo'lm asa-da, ak
sariyat hollarda a ’zo davlatlar majburiy hujjatlar sifatida qabul qiladi.
Ulaming bajarilmasligi a ’zo-davlatlaming o 'z manfaatlariga ziyon yetka-
zishi mumkin;
4) asosiy yo'nalishlar (umum iy tavsiyalar, rahbariy ko'rsatmalar) —
ular o'zining yuridik aham iyati jihatidan tavsiyalarga yaqin turadi.
Ularning asosiy mazmuni a ’zolam ing tegishli soha huquqiy rivojidagi
tendensiyalar to'g'risidagi fikrlaridan iboratdir;
5) muomala kodekslari XX asming 70-yillaridan e ’tiboran davlat
lararo m unosabatlar amaliyotiga kirib keldi. Bu alohida toifadagi sub
yektlar yoki iqtisodiy faoliyatning muayyan sohasi (texnologiyalar yu-
borish, cheklangan xizmat amaliyoti ustidan nazorat) bo'yicha muomala
qoidalari majmuyidir. Rasman tavsiyaviy mazmunga ega bo'lsa-da, ular
ning ahamiyati milliy qonunchilikni ishlab chiqish uchun o'ziga xos
model bo'lib xizmat qilishda ko'rinadi. Misol tariqasida Tarmoq kon-
www.ziyouz.com kutubxonasi
ferensiyalari muomalasi kodeksini oladigan boisak, alohida kema qat
novi tarm og‘larida ishlaydigan kema qatnovi kompaniyalari guruhlari
ushbu qoidalar majmuyi bo'yicha faoliyat yuritadi. M uomala kodeksi
ushbu qoidalarni ozm i-ko‘pmi universallashtiradi, ya’ni bu qoidalar-
ning dunyo miqyosida uyg‘unlashuvi yo'lida xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
