Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

shartnomaning  haqiqiy  emasligi
  nisbiy  va  mutlaq  bo'lishi 
mumkin.  N isbiy  haqiqiy  emaslik sharti  shartnom ani  bahsli  qilib  qo'yadi 
va  bunga vakilning  xatosi,  yolg'onchiligi,  xiyonatkorligi  asos  bo'lib  xiz­
mat  qiladi.  Bunday  hollar,  odatda,  juda  kam  uchraydi  va  ularni  isbot- 
lash  mushkuldir.
M utlaq  haqiqiy  em aslik  shartnomaning  aw alboshdanoq  e ’tiborsiz, 
nufuzi  yo'q   ekanligini  bildiradi.  Unga vakilning  majburlashi,  davlatning 
majburlashi,  shartnom a  qoidalarining  xalqaro  huquq  imperativ  norm a­
lariga  zidligi  asos  hisoblanadi.
Davlatning  m ajburlashi,  agar  kuch  ishlatish  bilan  tahdid  etish  yoki 
uni  ishlatish  B M T   U stavida  aks  etgan  xalqaro  huquq  prinsiplariga  zid 
hisoblangan  hollarda,  shartnomaning  haqiqiy  em asligiga  sabab  bo'ladi. 
Huquqiy  norm alar  doirasida,  masalan,  agressorga  qarshi  kuch  ishlatish 
esa  agressiyaga  barham  berish  yo'lida  tuzilgan  shartnom aning  haqiqiy 
emasligiga sabab bo'lm aydi.  Bunga  misol  sifatida Ikkinchi jahon  urushiga 
yakun yasagan va huquqiy asosi  B M T  Ustavida mustahkamlangan  tinchlik 
yo'lidagi  shartnom alam i  aytib  o'tish  mumkin.
Xalqaro  shartnom aning  haqiqiy  emasligi  belgilanganidan  keyin  har 
bir  ishtirokchi  shartnom ani  amalga  oshirish  natijasida  o'zgargan  ahvol- 
ni  imkon  qadar  qayta  tiklashni  talab  etish  huquqiga  ega.  Shartnom a 
xalqaro  huquq  im perativ  normalariga  zid  ekani  bois,  haqiqiy  emas  deb 
topilgan  taqdirda,  ishtirokchilar  bunday  shartnom a  asosida  bajarilgan 
har  qanday  harakatlar  oqibatlariga  imkon  qadar  barham   berishga  m aj­
bur  hisoblanadi.
N isbiy  haqiqiy  em aslik  hollarida  ishtirokchi  o 'zig a  tegishli  dalillar 
m a’ lum  bo'lganidan  keyin  o 'z  vaqtida zarur harakatlam i  ko'rishi  kerak. 
Bu n d ay  h arak atlar  vaqtid a  k o 'rilm asa,  ushbu  huquq  o 'z   kuchini 
yo'qotadi.