Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Yadroviy tuzilishga ega bo'lgan organizmlar — Prokariota. 
Prokariotlarga 
mikroskopik organizm lar kirib, ular hujayrasining tarkibida shakllangan 
yadro va m em brana bo'lm aydi. Ular asosan bir hujayrali organizm lar bo'lib, 
qism an kaloniya shaklida uchrovchilar ham bor. Ularda yadro o'rn ida gene- 
tik material bo'lib D N K hisoblanadi.
P rokariotlar faqatgina oddiy bo'linish yo'li bilan ko'payadi. Ba’zi bir 
vakillarida konyugatsiyaga o'xshash jinsiy jarayonlari uchraydi. U lar h u ­
jayrasida m itoxondriyalar, plastidalar, G o l’dji apparatlari va sentriolalar 
bo'lm aydi. Biroq ribosom alar uchraydi. Prokariotlarning xarakterli xususi- 
yatlaridan biri, hujayra p o 'st bilan o'ralgan. Ba’zi bir prokariotlar atm os- 
feradagi erkin azotni o'zlashtirish xususiyatiga ega. Bularga quyidagilar 
kiradi:
1. Arxeobakteriyalar. U larning 50 dan ortiq turi bo'lib, ulardan m etogen 
bakteriyalar dioksid uglerodi va m olekulyar vodorodni qayta tiklab m etan 
hosil qilishda foydalanadilar. Yer yuzidagi bogen usul bilan hosil bo'lgan 
m etanning ham m asini m etonogen hosil qiladi. U lar h ar yili 1,0 x 109 
tonnaga yaqin m etan hosil qiladi. Bu bakteriyalar nuqul anoerob sharoitda 
hayot kechiradilar. Ayniqsa, loyqa, botqoq ham da balchiq joylarda yashovchi 
hayvonlam ing o sh qozon-ichak organlarida k o 'p uchraydi.
2. Galobakteriyalar. Sho'rlangan, issiq suv havzalarida hayot kechiradilar.
78

---

U lar uchun 20—30 % li NaCl suvlari yashash uchun eng qulay sharoitdir. 
Arxeobakteriyalarning xarakterli xususiyatlaridan eng m uhim lari, u lar­
ning plazm atik m em branalari b ir qavatli b o ‘lib, m em b ran a lip id lari 
tarkibida glitserin va yog‘ kislotalar bo'lm aydi. Ularning o ‘m ida izoprenoidli 
uglevodlar bo‘ladi. D N K sining tarkibida azot asoslarining ketm a-ket takror- 
lanishi mavjud b o ‘lib,bu xususiyat chin bakteriyalarda bo‘lmaydi. Arxeobak- 
teriyada oqsillarning sintezi chin bakteriyalardagidek b o ‘lsa ham , biroq T - 
R N K sining tarkibida tinim va urotsillar uchram aydi. R -R N K ning tizi- 
mida ham farq qiluvchi belgilar bor. A rxeobakteriyalarning yuqorida kel- 
tirilgan belgilari asosida ularni hayvon va o ‘sim liklar o ‘rtasidagi oraliq 
shakl deb hisoblasa bo'ladi. U larning aerob, anaerob sharoitida yashovchi 
vakillari b o ‘ladi. Shunday qilib arxeobakteriyalarni yer yuzida dastlabki 
pavdo bo'lgan prokariotlar desa b o ‘ladi.