Hozirgi zamon sotsiologiyasidagi asosiy yo’nalishlar Reja: Neopozitivizm sotsiologiyasi. Pitirim Sorokinning analitik sotsiologiyasi

Strukturali funksionalizm. Ijtimoiy voqelikni tadqiq qilishga strukturali funksional yondashish, tizimli tahlil qilishning asosiy tarkibiy qismlaridan hisoblanadi. Strukturali funksionalizmning mohiyati shundaki, bunda jamiyatga bir-biriga chambarchas bog‘liq qismlardan tashkil topgan va o‘zining tuzilishiga ega bo‘lgan butun bir tizim sifatida qaraladi.

Strukturali funksionalizmning rivojlanishiga amerikalik sotsiolog Talkat Parsons (1907-1979), Robert Merton (1910 yilda tug‘ilgan) va ularning davomchilari katta hissa qo‘shgan. T. Parsons hozirgi zamon fanlari erishgan yutuqlarga tayanib hamda M. Veber, E. Dryukgeym ta’limotlariga asoslanib, yangi bir nazariy manba yaratishga harakat qildi.

T. Parsons sotsiologiya fanini bevosita mantiq, psixologiya, antropologiya fanlari bilan bog‘liqligi va ulardan farqli tomonlarini ko‘rsatib berdi. Uning fikricha, sotsiologiya jamiyatdagi ijtimoiy hodisalarning tahlili bilan shug‘ullanishi kerak. T. Parsons o‘zining sotsiologiyaga oid fikr va qarashlarini «Ijtimoiy faoliyat tizimi» (1937), «Ijtimoiy tizim» (1952) asarlarida bayon qiladi. U sotsiologik qarashlarida individning jamiyatda tutgan o‘rniga alohida e’tibor beradi. U jamiyat harakati va rivoj- lanishining asosini individ xatti-harakati tashkil qiladi, deydi. Individ shaxs sifatida o‘zining turli-tuman xatti-harakatlari orqali ijtimoiy tizimni harakatga keltiradi.

T. Parsonsning qayd etishicha, ijtimoiy tizimning asosiy kategoriyasi

«muvozanat» bo‘lib hisoblanadi. Barcha ijtimoiy hodisalar «muvoza- nat»da bo‘lishi, ya’ni ma’lum ijtimoiy tizim barqarorligini saqlashda qanday rol o‘ynashi nuqtai nazaridan olib qaraladi. Uning fikricha, sotsiologiya ijtimoiy tizimlarning tuzilishi va vazifalarini o‘rganish bilan shug‘ullanishi kerak. Ijtimoiy tizimlarning rivojlanish xususiyati va yo‘nalishlari shaxslarning kayfiyatlari va xohishlariga bevosita bog‘liqdir.

T. Parsons ijtimoiy tizimlarni bir butun holda o‘rganish bilan shug‘ullangan bo‘lsa, Mertonning sotsiologik qarashlari undan farq qiladi. Parsons ijtimoiy hayotning ayrim sohalarida qo‘llaniladigan «ahamiyati o‘rtacha bo‘lgan nazariya»ni yaratishga xarakat qiladi. Bu nazariyaga

asosan jamiyat hodisalarining o‘zgarishi bir butun holda emas, balki uning ayrim tomonlari bo‘lgan sinfiy o‘zgarishlar, guruhiy nizolar, hokimiyat masalasi, shaxsning jamiyatga ta’siri va shu kabi boshqa masalalarni hal qilishga qaratilgan.