Хозирги замон иқтисодий қарашлари эволюцияси

Неолибералистлар иқтисодиётни либераллаштиришни, эркин баҳо шаклланиш принципларидан фойдаланишни, иқтисодиётда хусусий мулк ва нодавлат тузилмаларининг етакчи бўлишини қўллайдилар
НЕОЛИБЕРАЛИЗМНИНГ ЭНГ ЙИРИК МАРКАЗЛАРИ
Германия, АҚШ ва Англияда вужудга келиб, шунга мувофиқ Фрайбург мактаби (етакчи вакиллари - В.Ойкен, В.Рёбке, А.Рюстов,Л.Эрхард ва б.)
Чикаго мактаби, уни «монетар мактаб» деб ҳам атайдилар (етакчи вакиллари - Л.Мизес, М.Фридмен, А.Швари ва б.),
Лондон мактаби (етакчи вакиллари - Ф.Хайек, Л.Роббинс ва б.)

ГФР неолиберализм назариётчилари

• Вильгельм Ребкенинг «немис иқтисодий сиёсати тўғрими?» (1950) деган китоби муқаддимасида ГФР концлери К.Аденауэр «ижтимоий бозор хўжалиги» модели мамлакат иқтисодий сиёсатининг асосий вазифаси сифатида қилинганлигини баён этади.
• В.Ребке ҳарактеристикаси бўйича, «ижтимоий бозор хўжалиги» - «иқтисодий инсонпарварлик» сари йўлдир. У ўзининг «Инсонпарвар жамият» асарида коллективизмга - персинолизм, хокимият концентрациясига - эркинлик, централизмга - децентрализм, ташкилотчиликка - ўзини-ўзи бошқаришни қарши қўяди ва бошқалар.

«эркин бозор» ва «адолатли тақсимот» принципларини «ИЖТИМОИЙ ТЕНГЛИК» принципи ғояси билан бирга қўшишга муваффақ бўлдилар. Биринчи марта унинг концепциал ғояси А.Мюллер-Армакнинг «Хўжалик бошқаруви ва бозор хўжалиги» (1947) китобида изоҳланади, бунда «Ижтимоий бозор хўжалиги» матни ҳам биринчи бор қўлланилган. Бу соҳадаги ишланмалар В.Ребке, Л.Эрҳард, В.Ойкен (асли тарихчи) ва бошқалар томонидан давом эттирилди.
Вальтер Ойкен (1891-1950) «Миллий иқтисодиёт асослари» (1947) асарида иқтисодиётни қайта ташкил этишнинг асосий шаклларини типларга бўлиш муаммоларини фундаментал ишлаб чиқди. Асли тарихчи бу олим китобнинг «Иқтисодий тизимлар» бобида бир хил жамиятда иккита идеал иқтисодиёт типлари ўзаро бирга яшайди, булар алмашув ва марказдан бошқариладиган иқтисодиётлардир. Марказдан бошқариладиган иқтисодиётга хос нарса шуки, ҳар кунги жамиятнинг иқтисодий ҳаёти бир марказдан келувчи режа (план)лар билан тартибга солинади. Агар жамият иқтисодиёти икки ёки ундан ортиқ алоҳида хўжаликлардан иборат бўлса (уларнинг ҳар бири ўз режаларини тузади ва амалги оширади), бу «алмашув иқтисодиёти» системасидир.
Ойкен назариясига кўра иқтисодий тизимлар уч шаклда амалга ошади
тоталитар марказдан бошқариладиган иқтисодиёт (алмашув умуман инкор этилади; маҳсулотни ишлаб чиқариш, тақсимот ва истеъмол оҳирги майдо-чуйдага марказий бошқарма буйруқлари асосида амалга оширилади)
иқтисодиётни марказдан бошқариш асосида истеъмол молларини эркин алмашув (марказ томонидан белгиланадиган «ишлаб чиқариш кучларидан» фойдаланиш усуллари, ишлаб чиқариш жараёнининг вақтли таркиби, махсулотларни тақсимлаш усуллари ва бошқалар асосида амалги оширилади. 1-вариантдан фарқли равишда бу ерда истеъмолчилар алмашув йўли билан ажратилган истеъмол молларига ўзгартиришлар киритишлари мумкин)
эркин истеъмол танлови асосидаги марказдан бошқариладиган иқтисодиёт (бойликларни истеъмол учун одатда марказий инспатция ишлаб чиқаришни белгилаган махсулотлар ичидан эркин ташлаш мумкин)