Hozirgi o`zbek adabiy tili (Sodda gap sintaksisi)” fanidan O`quv uslubiy мajmua

Baholash mezoni va ko‘rsatkichlari

Guruhlar	Savolning to‘liq va aniq yoritilishi 0-5 ball	Misollar bilan muammoga yechim topishi 0-5 ball	Guruh a’zolarining faolligi 0-5 ball	Jami ball

15 – 13 ball – «a’lo».

12 – 10 ball – «yaxshi».

9 – 6 ball – «qoniqarli».

3-ilova

Gapda ba`zan, gapning bo`lagi vazifasidagi so`zlardan tashqari, shunday so`z yoki so`z gruppasi ham bo`ladiki, ular shu gapda mazmun jihatdan bog`lansa ham, grammatik jihatidan bog`lanmaydi. Bularga undalmalar kiradi.

Gap bo`laklari bilan grammatik jihatdan bog`lanmagan undalmalarning turli ko`rinishlari bor. Misollarni chog`ishtiring: Marhamat azizlarim, mustaqillik to`yiga.

Ushbu misollardagi azizlarim, qo`yu qo`zim so`zlari grammatik jihatidan gap bo`laklari bilan bog`lanmagan.

Undalma dialogik nutqda, monologda, muallif nutqida, murojaat, shior, buyruq, chaqiriq, e`lonlarda ishlatiladi.

Undalmalar bosh kelishik shaklidagi ot yoki otlashgan so`zlar bilan ifodalanadi.

Ot bilan : O`g`lim, sira bo`lmaydi urush!

Otlashgan sifat bilan: Yaxshilar, biz ham boraylik.

Son bilan: Uchinchilar, oldinga o`tinglar.

Olmosh bilan: Sen ham qani, bu yoqqa kelchi?

Sifatdosh bilan: O`qiganlar, sizlarga rahmat.

Undov so`zlar bilan: Hoy, sizni kutib turibmiz.

So`z birikmalari turg`un iboralar bilan: Xayr, ko`zim qorasi. Hoy qiz tushmagur, nima qilyapsan?

Undalmalar ko`pincha shaxsning ismi, familiyasi, unvoni, taxallusi, laqabi, kasbi yoki qarindoshlik munosabatlarini bildiruvchi bosh kelishik formasidagi so`zlar bilan ifodalanadi: Karim Sobirovich, xonamga kiring. Ol, jiyan, yo`l yurib kelgansan. Ey Navoiy, umr o`tar yeldek, o`zingni shod tut.

Emotsional nutqda undalmalar jonli va jonsiz predmetlarga, mavhum tushunchalarga qaratilgan bo`lishi mumkin. Masalan: Iltijo qilurman senga, tabiat meni pok niyatdan ayirma aslo. Ey quyosh, ko`rsat yuzing.

Sifatdoshning -gur, -kur shaklli otlashgan turi ham undalmani hosil qiladi: Niyatingga yetkur, quloq sol!

Undalmalar ayrim o`rinlarda shaxs, predmetning tashqi biror belgisini ifodalaydi: cho`loq, ko`r, kar va shunga o`xshash so`zlar undalmalarni tashkil qiladi. Ba`zan Hoy, shapkali! Ey, mashina! tipidagi undalmalar ham og`zaki nutqda uchraydi.

Undalmalar tarkibiga ko`ra 3 ga bo`linadi:

1.Yig`iq undalmalar

2.Yoyiq undalmalar

3.Murakkab undalmalar