|
Baholash mezoni va ko‘rsatkichlari
Guruhlar
|
Savolning to‘liq va aniq yoritilishi
0-5 ball
|
Misollar bilan muammoga yechim topishi 0-5 ball
|
Guruh a’zolarining faolligi
0-5 ball
|
Jami ball
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
15 – 13 ball – «a’lo».
12 – 10 ball – «yaxshi».
9 – 6 ball – «qoniqarli».
3-ilova
K i r i sh k o n t r u k t s i y a l a r
Kirish tuzilmalar so’zlovchining gapning ayrim bo’laklari yoki butun ifodaga bo’lgan sub’yektiv munosabatini, emotsional tuyg’ularini ifodalaydi: Yolqin akang bundan ham kattaroq bir unvonni ko’zlayapti, chamasi (P.Q.).
Kirish vazifasida so’z turkumidan ajralib chiqib, faqat kirish vazifasida ishlatiladigan so’zlar (masalan, shekilli, albatta, demak, modomiki kabilar), ma’lum so’z turkumidan ajralib chiqmagan, kirish vazifasida ham, gap bo’lagi vazifasida ham qo’llanuvchi so’zlar (qisqasi, rost, aftidan, oxiri kabilar) keladi.
Kirish bo’laklar bir so’zdan iborat bo’lib, ma’lum so’z turkumi bilan bog’lanadi. Shunga ko’ra, kirish bo’laklar quyidagi turlarga bo’linadi:
a) ot tipidagi kirish bo’laklar: chamasi, taajjub, modomiki, odatda, oxiri, nazarimda, baxtimizga, baxtga qarshi, so’ziga ko’ra kabilar.
b) olmosh tipidagi kirish bo’laklar: menimcha, seningcha, uningcha kabilar.
v) sifat tipidagi kirish bo’laklar: so’zsiz, to’g’ri, durust, qisqasi, tabiiy kabilar.
g) son tipidagi kirish bo’laklar: birinchidan, ikkinchidan kabilar.
d) ravish tipidagi kirish bo’laklar: dastlab, oxir, nihoyat, umuman, asosan, aksincha kabilar.
e) fe’l tipidagi kirish bo’laklar: kechirasiz, bundan chiqdiki, anglashiladiki, deyman kabilar
Kirish birikmalar birikma holida bo’lib, ularning tuzilishi quyidagicha:
a) qaratuvchili kirish birikmalar: uning fikricha, buning ustiga, sening nazaringda kabilar.
b) sifatlovchili kirish birikmalar: bir tomondan, shu jumladan kabilar.
v) to’ldiruvchili kirish birikmalar: menga desa, qisqasini aytsam, to’g’risini aytganda kabilar.
g) holli kirish birikmalar: qisqasini aytganda, boshqacha aytganda, ochiq gapirganda kabilar.
d) aniqlovchili va to’ldiruvchili kirish birikmalar: uning so’ziga qaraganda, sening gapingga qaraganda kabilar.
e) aniqlovchi va to’ldiruvchili kirish birikmalar: uning ochiq aytishicha, uning ochiq gapirishicha.
j) aniqlovchi, hol va to’ldiruvchili kirish birikmalar: uning ochiq gapirishiga qaraganda.
Kirish gaplar. Bular gap shaklida bo’ladi: Qurbon ota aytmoqchi, gullarni o’z ilmidan bahramand qildi (A .Q.).
Kirish tuzilmalar quyidagilarni ifodalaydi:
1) So’zlovchining aytilayotgan fikriga bo’lgan munosabatini bildiradi. Bunga albatta, ehtimol, balki, shubhasiz, haqiqatan, darhaqiqat, baxtimizga, afsus, essiz, so’zsiz, chamasi, shekilli, toleimizga, koshki, baxtga qarshi, muqarrar, ajab, to’g’risini aytganda, ochiq aytganda kabilar kiradi. Bular quyidagi ma’nolarni anglatadi:
a) ishonch yoki tasdiqni (albatta, shubhasiz, so’zsiz, haqiqatan, muqarrar kabilar): Darhaqiqat, bugungi sayr umrbod esda qoladigan bo’ldi (J. A.).
b) gumonni (ehtimol, balki, chamasi, shekilli, aftidan): Ehtimol, kelib qolar (So’zl.).
v) shodlik, mamnunlikni (baxtimizga, toleyimizga, hayriyat, shukur): Xayriyat, bugun havo ochiq bo’ldi.
g) afsus, achinish, taajjubni ( afsus, essiz, nahotki, baxtga qarshi, ajabki): Eh, attang, shuncha mehnat qilsang mehnating ko’kka sovurilsa (Sh.R.).
d) orzu - umidni (koshki, shoyad, koshkiydi): Koshki, akasi Yo’lchi bo’lsa edi (O.).
2) Aytilayotgan fikrning kimga qarashli ekanligini ifodalaydi. Bunga menimcha, aytishlaricha, ma’lum bo’lishicha, uning so’ziga qaraganda, uning qayd qilishicha, seningcha, nazarimda, sening gapingga qaraganda kabilar kiradi: Ernazar akaning aytishicha, bu yil saraton juda issiq boshlandi (I. R.).
3) Aytilayotgan fikrning tartibini ifodalaydi. Bunga birinchidan, ikkinchidan, avvalo, nihoyat, oxiri kabilar kiradi: Nihoyat, go’zal kunlarning birida zabardast odam bilan qudratli mashina cho’lning qoq o’rtasida uchrashdi (S. N.).
4) Aytilayotgan fikrning oldingi fikr bilan aloqasini ifodalaydi. Bunga demak, xullas, xulosa qilib aytganda, anglashiladiki, shunday qilib, baribir, binobarin, ko’rinadiki, ochiq qilib aytganda, qisqasi, bir so’z bilan aytganda kabilar kiradi: Shunday qilib, tarixiy shartnomaga qo’l qo’yildi (Ya.).
5) Aytilayotgan fikrning odatda ro’y beruvchi hodisa ekanligini ifodalaydi. Bunga odatda, odat bo’yicha, odatga ko’ra kabilar kiradi: Odat bo’yicha, shovqin solish, atrofdagilarni bezovta qilish, asabiga tegish man qilinadi.
Kirish tuzilmalarning ba’zilari (demak, haqiqatan, darhaqiqat, baxtimizga, to’g’ri kabilar) ko’proq gap boshida, ba’zilari (shekilli) gap oxirida, ko’pchiligi esa gap o’rtasida keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
