Hozirgi o‘zbek adabiy tili fanidan “O‘zbek tilida lug‘aviy-sintaktik shakllar” mavzusida yozilgan

5-§. Harakat nomi shaklining lug‘aviy-sintaktik shakllik tabiati 

 

Fe’l leksemalar nutqiy aloqada rasmiylashar ekan, yuqorida aytilganidek, tur 

kategoriyasi  shakllaridan  birini  qabul  qilishi  shart.  Fe’lni  nutqqa  olib  kiruvchi 

shakllar orasida harakat nomlari alohida o‘rin tutadi. Ko‘rib o‘tilgan sifatdosh va 

ravishdosh  shakllari  kommunkatsiya  jarayonida  fe’lni  fe’likdan  “uzoqlashtirib”, 

unga  tobe  uzvlik  maqomini  bergan  holda  o‘zidan  keyingi  so‘zga  bog‘lash 

vazifasini yuklasa, harakat nomi shakllari esa fe’llikni kuchsizlantirish uchungina 

xizmat  qiladi.  Ammo  shuni  aytib  o‘tish  kerakki,  bu  shakl  vositasida  nutqda 

reallashgan fe’l o‘z fe’llik belgilarini sifatdosh va ravishdoshga qaraganda ko‘proq 

xiralashtiradi, ya’ni harakat/holat belgisi kuchsizlanib, predmetlashish - gapda otga 

xos  belgilar  bilan  sintagmatik  munosabat  hosil  qilish  kuzatiladi.  harakat  nomi 

shaklariga  nisbatan  qat’iy  ”predmetlashish”  terminini  qo‘llamaymiz,  albatta. 

Chunki,  mazkur  so‘zshakllar  fe’llik  belgilarini(nisbat  -  o‘qitish,  izlanish,  qisman 

bo‘lishsizlik - istamaslik, chekmaslik) ham o‘zida saqlab qoladi.