Ўзбекистон республикаси

Topishmoq, tez aytish, maqol va hikmat janridagi asarlarni o‟rganish 
metodikasi 
Reja: 
                                 
1. Topishmoqlar 
                            2. Tez aytishlar va latifalar 
                            3. Maqol va hikmatlar 
Topishmoqlar  narsa  yoki  hodisalarning  ataylab  yashirilgan  belgisi,  shakli, 
xatti-harakati,  holati  va  vazifasini  boshqa  narsa  yoki  hodisalarga  qiyoslash  asosida 
topishga  asoslangan  she'riy  yoki  nasriy  tuzilishdagi  savol  va  topshiriqlardir. 
Topishmoqlar  xalq  turmushi  bilan  chambarchas  bog'liq  holda  yaratiladi.  Ularning 
zaminida kishilarning qadimiy e'tiqod va tasavvurlari, olamni bilish va idrok etishga 
bo'lgan intilishlari yotadi. 
Topishmoqda  yashirilgan  narsalar  lining  javobi  hisoblanadi.  Topishmoqning 
javobini  topish  uchun  topishmoq  matnini  e'tibor  bilan  o'qish,  nimaga  ishora 
qilinayotganligini  fahmlash,  topishmoqning  asosiy  xususiyat  va  belgilari  aynan 
nimaga qaratilganligini taxmin qi-lish bilan ham topishga harakat qilish kerak. 
Topishmoq  o'quvchilarni  topqirlik  va  hozirjavoblikka  o'rgatadi.  Shu  sababli 
xalq  og'zaki  ijodining  bu  janridan  darsliklarda  ham  keng  qo'llanilgan.  1—2-sinf 
,,0'qish  kitobi"  da  topishmoqlar  ko'proq,  harbir  matn  ostida  keltirilgan.  Bundan 
ko'zlangan  maqsad  matn  mazmunini  topishmoqlar  asosida  ham  o'zlashtirilishiga 
erishishdir. Masalan, 1-sinf 
―O'qish  kitobi"  da  „Kitobga  mehr"  matni  ostida  „Qat-qat  qatlama,  Aqling 
bo'lsa  tashlama"  topishmog'i  keitiriigan  va  mavzuga  juda  mos  tanlangan. 
Topishmoqiar  Sunday  shaklda  berilganda  ularning  javobi  oson  topiladi.  1—4-sinf 
o'qish  darsliklarida  „Topishmoqlar"  mavzusi  ostida  har  xil  topishmoqiar  ham 
berilgan bo'lib, ular o'quvchilarning topqirligini yanada oshiradi, tafakkurini o'stiradi. 
1  —2-sinf  darsliklarida  topishmoq  javoblari  ularning  ostiga  yozib  qo'yilgan  yoki 

---

rasmlar  orqali  berilgan.  3-4-sinflarga  o'tgach  esa  javoblar  qayd  etilmagan.  Buning 
sababi shuki, bu davrga kelib o'quvchilar topishmoqlar ustida ishlash ko'nikmalarini 
hosil qilgan bo'ladi. 
Topishmoqlar  bolalar  shoirlari  tomonidan  ham  yaratilib  kelinmoqda.  Bunday 
topishmoqiar  sho'x,  qiziqarli  bo'ladi.  Masalan,  4-sinf  ,,O‘qish  kitobi"  da  „Buni 
toping, qizlarim" (G'. G'ulom) topishmoqlari keltirilgan. 
Latifa xalq og'zaki ijodining eng ommaviy janrlaridan biri bo'lib, nozik, mayin 
kinoya,  qochiriqlar  ishtirok  etuvchi  kulguli,  kichik  hajmli  hikoyadir.  Xalq  o'rtasida 
„afandi"  deb  ham  yuritiladi.  Latifalar  yagona  qahramon  (Nasriddin  Afandi)  bilan 
bog'liq  holda  yaratiladi,  ixcham  sujetga  ega  bo'ladi.  Latifalarning  eng  muhim 
xususiyatlaridan biri lining hamma vaqt hayot bilan hamnafas, hamqadam borishidir. 
Latifa  matni  ustida  ishlashda  ham  hikoya  matni  ustida  ishlashda  qo'llangan 
usullardan  foydalanish  mumkih.  Lekin  bunda  latifa  janri-ning  o'ziga  xos  jihatlariga 
ham ahamiyat qaratish lozim. 
3-sinf ,,O‘qish kitobi" darsligida „Uyqum qochib ketdi", „Tuya eshikdan sig'maydi" 
kabi latifalar keltirilgan bo'lsa, 3-sinfda „Latifalar" mavzusi ostida bir necha latifalar 
berilgan.  Latifalar  ustida  ishlaganda  ulardatanqid  qilingan  illatlar  haqida  alohida 
to'xtalib  o'tish,  o'quvchilarga  yaxshi  fazilatli  bo'lish  kerakligini  uqtirib  o'tish  kerak. 
Umuman olganda, latifalar orqali ham o'quvchilarni tarbiyalab borish lozim.