Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги ўзбекистон республикаси

16.4. Темир ашёларининг эстетик хусусиятлари
Темир ашёлар ўзига хос ва кенг миқёсли эстетик хусусиятларни қамраб олади. Ранглар тусланиши темирни ишлатиш жараёнида бойиб боради. Мис ва унинг қотишмаси кислород билан оксидланиши натижасида ҳимоя қатлами билан қопланади, бу вақтда у кўплаб рангли тусларга киради.
Пўлатнинг рангини унинг устки юзасига механик (силлиқлаш ёки пардозлаш) ва термик(200, 300 ^оС ҳароратда) ишлов бериш билан ўзгартириш мумкин. Натижада бир пайтнинг ўзида темирлни емирилишдан асровчи тўқ сариқ ёки кўлрангли плёнка ҳосил бўлади.
Маълум усулларга кўра тилла рангли ва қизғиш пўлат тайёрлашдаги темирни электролитлаш жараёнида зангламайдиган пўлатлар тўқ сариқ, қизил, ҳаво ранг, кўк, яшил тусга кириши мумкин.
Айрим вақтларда эстетик томонларни ҳисобга олган ҳолда юза қисмга ишлов берилмайди. Чўяндаги қора ранг, пўлатдаги тўқ кўкранг, бронза ва мисдаги тилларанг ва яшил жигарранг, алюминийдаги оқ кумуш ранг қоида бўйича эстетик талабларга жавоб беради. Лок-бўёқ ва темир (анодланган) қопламалар нафақат юза қисмнинг рангини ўзгартиради, балки пардозланган темирни емирилишдан сақлайди.
Темирнинг ўзига хос юзаси бўртиб чиққан, ғадир будур, силлиқ, хира ёки ялтироқ бўлиши мумкин.
Асосан тунука қопланган ашёлар ажойиб кўринишга эга бўлади.
Қора ва рангли темирларга бадиий ишлов бериб ясашда мис ва мис қотишмаси қўлланилади.
Қолиплаш. Босим остида темирга ишлов бериш, маҳсулотни зарур бўлган шакл ва ўлчовда ясаш учун қолип ва пуансон асбоблари ишлатилади.
Бу юқори аниқликдаги ва қийин шаклдаги безак маҳсулотлари ишлаб чиқаришда энг кам ҳаражат талаб қиладиган усулдир. Шунинг учун рангли темирдан қопламали безак маҳсулотлар ишлаб чиқаришдан олдин қолип ҳақида режа тузиш керак бўлади.
Темир юзасига ўйма нақш бериш махсус асбоб чекан билан амалга оширилади. Чеканга болға билан зарб берилса натижада темир юзасида из қолдиради. Чекан учун ўзида пластик деформация берувчи 0,4 ммдан 1 ммгача қалинликдаги темир лист ишлатилади. Йирик тасвирлар учун қалинроқ листлар, масалан, 2 ммгача қизил мис, 3 ммгача алюмин ишлатилади.
Сумба болға таъсирида тортишади, букчаяди, ўрнашади ва бу деформация натижасида зарурий шакл келиб чиқади. Сумба 2 мм дан қалин бўлмаган листдан ясалади.