Ўзбекистон Республикаси Президенти И

1. Interferensiya hodisasi

Interferensiya - yorug‘likni tо‘lqin tabiatini namoyon bо‘lishining bir isbotidir. Interferensiya sо‘zi lotin tilida interfere – “xalaqit bermoq” degan ma’noni anglatadi. Bu juda qiziq va chiroyli manzara ma’lum shartlar bajarilganda, ikkita yoki bir nechta tо‘lqinlarning qо‘shilishi natijasida kuzatiladi. Ikki yorug‘lik tо‘lqini qо‘shilib, bir-birini kuchaytiradi yoki susaytiradi. Natijada ekranda markazi bir nuqtada yotuvchi yorug‘ va qorong‘i halqalar navbat bilan joylashadi. Bular interferension maksimum va minimum deb yuritiladi. Interferensiya hodisasini biz kundalik hayotimizda juda kо‘p kuzatganmiz. Masalan, suv betiga tо‘kilgan neft maxsulotlarining har xil rangda tovlanishi, kapalaklar qanotining tovlanishi, «Havoga uchirilgan sovun pufagi atrofdagi narsalarga xos bо‘lgan barcha ranglar bilan tovlanadi. Sovun pufagini tabiatning eng ajoyib, eng nozik mо‘jizasi desa bо‘ladi» deb ta’riflagan edi Mark Tven.[3]

Sovun pufagining kishiga shunchalik zavq baxsh etishiga xuddi ana shu yorug‘lik interferensiyasi sababdir. Ingliz olimi Tomas Yung yupqa pardalarning har xil rangda tovlanish sababini biri pardaning tashqi yuzasidan, ikkinchisi esa ichki yuzasidan qaytuvchi 1 va 2 tо‘lqinlarning (1- rasm) qо‘shilishidan deb tushuntirish mumkin, degan genial fikrni maydonga tashladi.

1- rasm

Bunda yorug‘lik tо‘lqinlarining interferensiyasi sodir bо‘ladi - ikki tо‘lqin qо‘shiladi, buning oqibatida natijaviy (yig‘indi) yorug‘lik tebranishlari fazoning turli nuqtalarida kuchayadigan yoki zaiflashadigan vaqt о‘tishi bilan о‘zgarmaydigan manzara kо‘zatiladi.

Interferensiya (yig‘indi tebranishlarining vaqt о‘tishi bilan о‘zgarmaydigan manzara kо‘zatiladi. kuchayishi yoki zaiflashuvi) natijasi yorug‘likning pardaga tushish burchagi, pardaning qalinligi va tо‘lqin uzunligiga bog‘liq.

Agar singan ikkinchi tо‘lqin qaytgan birinchi tо‘lqindan tо‘lqinlar uzunligining butun soni qadar kechiksa, yorug‘lik kuchayadi (2.a-rasm). Agar ikkinchi tо‘lqin birinchi tо‘lqindan tо‘lqin uzunligining yarim tо‘lqinlarining toq soni qadar kechiksa, yorug‘lik zaiflashadi (2.b-rasm). Tо‘lqinlarning qо‘shilishida turg‘un interferension manzara hosil bо‘lishi tuchun tо‘lqinlar kogerent bо‘lishi, ya’ni ularning tо‘lqin uzunliklari bir xil va fazalari farqi о‘zgarmas bо‘lishi kerak.



а



б

2-rasm. Tо‘lqinlarning qо‘shilishi

Pardaning tashqi va ichki yuzalaridan qaytgan tо‘lqinlarning kogerent bо‘lishiga sabab shuki, bu tо‘lqinlarning ikkalasi ham bitta yorug‘lik dastasining qismlaridir.

Ikkita odatdagi mustaqil manbadan chiqadigan tо‘lqinlarga kelsak ular interferension manzara hosil qilmaydi, chunki bunday manbalardan chiqadigan ikki tо‘lqinning fazalari farqi doimiy emas.[4-7]

Yung rangdagi farq tо‘lqin uzunligidagi (yorug‘lik tо‘lqinlarning chastotasidagi) farqda ekanligini ham tushundi.