‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi saodat sultonsaidova, ‘lmas sharipova

ajratilgan  va  ularning  har biri o'zira xos tarzda yoritib berilgan.
U sh b u   qoM lanma  O liy   o ‘quv  yu rtlarin in g  ju rn alistik a  va  filo lo g iy a  
faku ftetlari 
bakalavr  y o ‘nalishi  talabalari  uchun  tayyorlangan  va  D avlat 
standartlariga  m os keladi.
Taqrizchilar: 
R.  Rasulov.
ftlologiya  fanlari  doktori,  professor;
X. Mahamadaliyev,
ftloloriya fanlari  nomzodi,  dotsent.
M as'ul  muharrir: 
Salima  Badalboyeva
ISBN  9 7 8 -9 9 4 3 -3 3 7 -3 3 -6
©   Saodat  Sultonsaidova,  0 ‘lmas  Sharipova, 
©   «Y U R IST-M E D IA   MARKAZN 
nashriyoti,  2009-y.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

SO ‘ZBOSHI
M ustaqillikka  erishganim izdan  keyin  hayotim izga  ko‘plab 
yangiliklar  kirib  keldi.  H ar  kungi  ijtim oiy-siyosiy,  iqtisodiy, 
madaniy-mahiaviy,  huquqiy,  ilmiy muloqotlarda foydalanilayotgat; 
so‘zlar,  iboralarning  ishlatilish  doirasi,  yozma  va  og‘zaki  shakllari 
o ‘zgarib,  kengaymoqda.  Shuningdek, ulardan foydalanish qoidalari, 
tartiblari,  usullari  ham  rang-baranglashib  borm oqda.  Bunday 
o ‘zgarishlar,  yangilanishlar  hamma  sohada,  shu  jum ladan,  Oliy 
ta ’lim  muassasalarida o ‘qitiladigan fanlar doirasida ham o ‘z ifodasini 
topmoqda.
Bu jarayon dastlab  Davlat ta'lim  standartlarini, shu asosda o'quv 
rejalari va fan dasturlarini yangilashdan boshlandi.  0 ‘tmishdan qolgan 
darsliklarni  qayta  ko‘rib  chiqish,  ularning  m azm unini  jahon 
standartlari talablari darajasiga muvofiqlashtirish kun tartibiga qo'yildi.
Oliy  ta ’lim  muassasalari  filologiya  va jurnalistika  fakultetlarida 
o ‘qitilib  kelinayotgan  « 0 ‘zbek  tili  stilistikasi»  fani  bo‘yicha  darslik 
va  o ‘quv  q o ‘llanmalari  yetarli  emas  edi.  Shu  paytgacha  1983-yiIda 
nashr  qilingan  A.  Shomaqsudov,  I.  Rasulov,  R.  Q o‘ng‘urov,  H. 
Rustamovning  « 0 ‘zbek  tili  stilistikasi»  va  1992-yilda  chop  etilgan 
R.  Qo‘ng‘urov,  E.  Begmatov,  Y.  Tojiyevning  «Nutq  madaniyati va 
uslubiyat asoslari»  nomli o ‘quv qo‘llanmalaridan foydalanib kelindi.
Mustaqillikdan so'ng gazeta va jumallar sonining ko‘payib ketishi 
tufayli  matbuot  tilining  rivojlanishi  stilistika  fani  bo‘yicha  mavjud 
darslik va o ‘quv qo‘llanmalarni yangicha talablarga javob beradigan 
tarzda yaratishni  taqozo etmoqda.  Ushbu qo'llanmaning yuqoridagi 
q o T la n m a la rd a n   fa rq i  s h u n d a k i,  b u n d a   b a rc h a   m avjud 
ma'lumotlardan  tahlil  asosida  foydalanilgan  va  yangi  maTumotlar 
kiritilgan.  N azariy  fikrlarni  dalillovchi  m isollar  bugungi  kun 
matbuoti va adabiyotlaridan olingan.
Mazkur  o ‘quv  qoTlanma  bir-birini  taqozo  etuvchi  2  qismdan 
iborat:  ya’ni  nazariy  va  amaliy.  Nazariy  qism  nutq  stilistikasi  va 
lisoniy stilistikadan iborat.  Nutq stilistikasi so‘z!ashuv,  rasmiy,  ilmiy, 
publitsistik  va  badiiy  stilni  qamrab  oladi.  Lisoniy  stilistikada  esa
3
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

fonetika,  leksikologiya,  gram m atikaning  stilistik  im koniyatlari 
yoritilgan.
Ushbu qo‘llanmaning yaratilishida o'zbek tili stilistikasi bo‘yicha 
yozilgan  o‘quv  qo‘llanmalari,  monografiyalar,  dissertatsiyalar  va 
ularning  avtoreferatlari,  ilmiy  m aqolalar,  shuningdek,  rus  tili 
stilistikasi  bo‘yicha  yaratilgan  darslik  va  o ‘quv  qoMlanmalaridan 
nazariy  m aterial  sifatida  foydalanildi.  U lar  «Foydalanilgan 
adabiyotlar»  ro‘yxatida ko‘rsatilgan.
QoMlanmada  stilistika va  stil terminlaridan  foydalanildi.  Bunga 
sabab,  birinchidan  —  tilsh u n o slik   term in lari  —  gram atik a, 
morfologiya,  sintaksis,  fonetika,  leksikologiya  kabilarning  shu 
paytgacha o'zgartirilmagani bo‘lsa,  ikkinchidan — uslub va uslubiyat 
so ‘zlarining  am aliyotda  m etodika,  m etod  m a 'n o la rid a   ham  
qo‘llanilishidir.  Shundan kelib chiqqan holda, qo'llanm ada stilistika 
terminining  ishlatilishini  o ‘rinli,  deb  hisoblaymiz.
M azkur  qoMlanmaning  maqsadi  talabalarga  yozma  va  og‘zaki 
matn tuzishlarida til  qurilishining asosiy birliklari:  tovush,  leksema, 
frazema,  morfema,  birikma, gaplardan o ‘rinli vaunum li foydalanish 
usullarini  o ‘rganishlarida  yordam  berishdir.  Shu  asosda  o ‘zlari 
egallaydigan  mutaxassisliklari  asoslarini  yaxshi  o ‘zlashtirishlarini 
ta’minlashdir.
« 0 ‘zbek  tili  stilistikasi»  o ‘quv  qoMlanmasining  nazariy  qismi, 
ya’ni  «Stilistika  fan  sifatida»,  «N utq  stilistikasi»  va  «Lisoniy 
stilistika»ning  barcha  boMimlari,  «Sintaktik  figuralar»,  «Troplar» 
filologiya  fanlari  nomzodi,  dotsent  Saodat  Sultonsaidova,  amaliy 
m ashg'ulotlarning  barcha  mashqlari  va  testlar  filologiya  fanlari 
nomzodi,  dotsent  0 ‘lmas  Sharipova  tom onidan  tayyorlangan.