Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

19.5. Ishlanayotgan va uzatilayotgan ma’lumotlarning tog`riligini ta’minlash 
usullari. 
 
252

---

Faraz qilamizki Siz bir joydan ikkinchi joyga ma’lumot uzatmoqchisiz. 
Ushbu uzatilgan ma’lumotlarning o`abul o`iluvchi tomonidan tog`ri olinganligiga 
qanday qilib ishonch hosil o`ila olardingiz? Tog`rilikni ta’minlash uchun qanday 
usullarni qo`llashingiz maqsadga muvofiq bo`ladi?  
Bular haqida biroz fikrlang va fikrlaringizni jamlagan holda endi 
kompterlarga kiritilayotgan yoki ular orqali o`tayotgan ma’lumotlarning 
tog`riligini qanday qilib ta’minlash mumkinligi haqida o`ylab ko`ring. 
a) Kiritish axborotlarining yozilishi. 
Kiritish axborotlarida foydalaniladigan kodlar va ularning tuzilishi 
ko`rsatiladi, kiritish hujjatlari va massivlar yozilish formasi keltiriladi. Har bir 
hujjat yoki fayl o`zining nomi va kodlariga ega bo`ladi. Bundan tasho`ari 
hujjatl
i hamda ular 
algoritm tuzishda foydalaniladi. Shuningdek, kiritish xujjatlarining formalarida 
rekvizitlarning shartli belgilanishi, rekvizit turlari, belgilarning vergulgacha va 
undan keyingi sonlari, rekvizitlar o`zgaruvchanligini bildiradigan chegara oraliqlar 
ham ko`rsatiladi. 
Har bir kirish formalarining muhimligi, maqsadi, qayta ishlashga 
uzatiladigan davriyligi, kiritilayotgan axborotlar hajmi, formalarni to`ldirishga doir 
tushuntirishlar va ular qaysi kiritish qurilmasidan kiritilishi  haqidagi ma’lumotlar 
kiritish axborotlarining har bir formasida alohida keltiriladi. 
b) Oraliq 
axborotlarning 
chiqish axborotlari kabi yozilishi  mumkinligi 
uchun ulardan birini, masalan, chiqish axborotlari tushunchasini o`arab chio`amiz. 
Chiqarib olish axborotlari yoki natijaviy ma’lumotlar EHM-dan chiqarib 
olish xujjatlarining turlarini va unda axborotlar yozilish tartiblarini bildiradi. 
Shuning uchun chiqarib olinadigan natijaviy hujjatlar qanday ko`rinishda va qaysi 
chiqarish qurilmalaridan olinishi ko`rsatiladi. Har bir formaning ishlash davri va 
uning foydalanuvchilarga yetkazish vaqti, u hujjatlarning nusxasi, chop etilishi, 
kim tomonidan va nimada olinishi masalalari ko`rsatiladi. Shuningdek chiqarib 
olingan natijaviy forma va hujjatlarning tog`riligini tekshirish, nazorat qilish 
talablari ham o`araladi. Xuddi kiritish singari chiqarib olingan hujjat formalarining, 
massivlarining  jadvallari rekvizitlardan iborat bo`ladi. Rekvizit esa o`z navbatida 
hujjatning nomini va kodini, rekvizit turini, belgilarining o`zgarish diapazonini va 
boshqalarni tashkil qiladi. 
Kompyuterga kiritilayotgan, unda ishlanaYOtgan va uzatilaYOtgan 
informatsiyaning tog`riligini tekshirish hamda ta’minlash usullari quyidagilardan 
iborat: 
1. Tekshirilayotgan informatsiyaning ikki yoki undan ortio` nushasining 
mos kelish usuli; 
arning har bir kiritish formasi uchun rekvizitlarni yozish jadvali tuziladi, u 
hujjatning nomi va kodini, rekvizitning nomi va kodini bildirad
 
253

---

2. Tashuvchiga yozilgan kodlar sonining juftligi yoki tahliliga asoslangan 
usul – masalan agarda barcha kod pozitsiyalarida ularning soni jo`natilishda ham, 
o`abul qilishda ham juftligicha sao`lansa
ot tog`ri uzatilgan hisoblanadi; 
– ma’lumot bilan birga undagi bitlar 
yoki
ilinadi; 
bir arifmetik ifoda ning 
o`iym
5. Mantiqiy usul – ma’lumotlar ichidagi mantiqiy bog`lanishlarning 
qand
irilgan usullardan bir nechtasining 
baravariga ishlatilishini bildiradi. ;