´збекистон республикаси олий ва ´рта


V-маъруза. Мавзу: µишло± х°жалиги ³айвонлари учун озу±а тайёрлаш биотехнологияси ва хавфсизлик техникаси



Download 248 Kb.
bet6/8
Sana20.06.2023
Hajmi248 Kb.
#952523
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
КХБОБЫ~1 ММ Кишлок хужалик Битотехнологияси

V-маъруза.
Мавзу: µишло± х°жалиги ³айвонлари учун озу±а тайёрлаш биотехнологияси ва хавфсизлик техникаси.


Маъруза режаси.
5.1.О±сио моддалар ишлаб чи±ариш.
5.2.Алмашинмайдиган аминокислоталар.
5.3.Витамин препаратлари.
5.4.Биопрепаратлар ишлаб чи±аришда техник хавфсизлик.
5.1.О±сил моддалар ишлаб чи±ариш.
О±силлар ³ар ±андай тирик организм ³ужайрасининг мажбурий компоненти ³исоблананиб, ±°йидаги жуда му³им ³аётий функцияни, яъни каталитик, регуляторлик, транспорт, биоэнергетик, инфекция ва таш±и стресс фактордан са±лаш кабиларни бажаради. ´симликлар вегетатив массада ±уру± модда хисобида 5-15%, донида 8-18% мойли °симликлар донида 16-28% донли дуккакларида 25-40% о±сил мавжуд. Инсон ва ³айвонларнинг ³ар хил т°±ималарида одатда о±сил таркиби ±уру± модда ³исобида 20% дан 80% гача б°лади.
Организмлар т°±има ва ³ужайраларининг доимий б°либ туриши учун ва уларнинг ³аётий функциялари амалга ошиб туриши учун структура о±силлари ³амда бош±а формадаги о±силлар доимий б°либ туриши зарур. Ози±ланиш нормасига асосан инсон ³ар куни ов±атланиш ор±али 60 дан 120 г.гача т°ла ±онли о±сил ±абул ±илиши керак. µишло± х°жалиги ³айвонларининг т°²ри ов±атланиши учун эса уларнинг хар бир озу±а бирлиги рационида ³ар куни 110 г кам б°лмаган яхши ³азм б°лувчи о±сил б°лиши зарур.
Микроорганизмлар озу±а о±силлари манбаи сифатида °симлик ва ³айвон организмларига бир ±анча устунликларга эга. Улар ю±ори (60% ±уру± массагача) ва т°р²ун таркибли о±сил б°лиши билан ажралиб туради. ´симликларда эса
44
°стириш шароитларига ±араб, и±лим, об-³аво, тупро± типлари агротехникага ±араб о±сил моддалари концентрацияси сезиларли даражада °згариб туради. Микроб х°жайраларида о±сил билан бир ±аторда тез бирлашувчи углеводлар ю±ори таркибдаги ё² кислотали липидлар, витаминлар макро ва микроэлементлар каби ±имматли т°йимли моддалар т°планади. Микроорганизмлар яна бир устунлик хусусияти билан характерланадики, у ³ам о±сил моддасини жуда тез т°плай олишидир.
5.2.Алмашилмайдиган аминокислоталар.
О±силлар таркиби 20 аминокислота ва 2 амид (аспараги ва глутамин) дан иборат. ´симлик ва к°пчилик микроорганизмлар содда моддалар-углекислоталар, сув, минерал тузлардан о±сил туркибига кирувчи ³амма аминокислоталарни синтез ±илиш ±обилиятига эга. Лекин инсон ва ³айвон организмида аминокислоталар хам синтез ±илинайвермайди ва улар фа±ат тайёр ³олда ози± моддаларидан ±абул ±илинади. Бундай аминокислоталар алмашмайдиган аминокислоталар дейилади ва б°ларга волин, лейцин, изолейцин, лизин, метионин, треонин, триптофон, фенилалнин киради.
Озу±а рационидаги аминокислоталар концентрациясини оптимал даражага етказиш учун унга саноат й°ли билан олинган тоза ³олда аминокислоталар препаратини ±°шиш зарур. Дунё б°йича ³озир 300000 т.дан кам б°лмаган алмашилмайдиган аминокислоталар озу±а препарати ишлаб чи±арилмо±да ва бу к°рсаткич яна ³ам ошиб бормо±да.
Алмашилмайдиган аминокислоталарни саноат ми±иёсида ишлаб чи±аришнинг 3 й°ли бор: 1)°симлик ва микроб о±силларини гидролизлаш, 2)микробиологик ва 3)химиявий синтез. Саноатда ишлаб чи±ариладиган аминокислоталар препаратининг 60% дан орти²и микробиологик синтез й°ли билан олинади. Иккинчи °ринда эса химиявий синтез й°ли билан олиш туради. ³имиявий синтезнинг асосий камчилиги шундаки, Д ва L-±аторларга таалу±ли изомерлардан иборат аминокислоталар аралашмасини олишдангина иборат, бинобарин одам ва ³айвон организмида фа±атгина L-изомерларгина биологик активликка эга холос. Д-изомери аминокислоталари учун уларнинг фермент системасида ±айта ишланмайди ва уларнинг баъзи бирлари эса одам ва ³айвон организмлари учун токсинли хусусиятига эга.
45
5.3.Витамин препаратлари.
µишло± х°жалиги ³айвонлари озу±асининг т°йимлилик бирлигини белгиловчи му³им факторлардан бири уларнинг таркибидаги витаминлар ми±доридир. Витаминлар ³ар хил химиявий тузилишга эга биологик актив моддалар б°либ улар тирик организмнинг ³аёт фаолиятини таъминлашда му³им роль °йнайди. Витаминларнинг биологик активлиги шу билан белгиланадики, улар сифатида ферментларнинг каталитик маркази таркибига киради. Бу моддалар етишмаслиги о±ибатида ферментлар активлиги пасаяди, натижада белгиланган ферментлар иштирокида кечадиган процесслар пасаяди ва бутунлай т°хтайди. Бу эса организмларда витаминлар етишмаслиги о±ибатида жиддий касалликлар келиб чи±ишга сабаб б°лади.
Инсон ва хайвон организмлари витамин синтез ±илиш ±обилиятига эга эмас, лекин °симликлар эса ±°лай шароитда °зининг витаминга э³тиёжини т°ли± ±оплаш хусусиятига эга ( витамин В12 дан таш±ари). Микроорганизмлар хам °злари синтез ±илиш ±обилиятига эгадирлар. Шулардан к°риниб турибдики °симлик ва микроорганизмларнинг ишлаб чи±арган ма³сулотлари инсон ва ³айвонлар учун витамин манбаи ³исобланади.
Микробиология саноатида икки хил озу±а препаратлари чи±арилади. Таркибида В2 вмтамин б°лган озу±а рибофлавин, таркибида В12 витамин б°лган КМБ-12 препарати.
Озу±а витамини рибофлавин олиш учун Eremothecium ashbyii ачит±иларининг штаммларидан фойдаланилади. Рибофлавин ачит±и ³ужайраларининг вакуолаларида т°планади ва му³итга сари± ранг беради. Саноат ми±иёсида ишлаб чи±ариш учун ало³ида сую± озу±а препарати ва махсус экиш аппаратида °стирилган ачит±илар культурасини экиш материали тайёрланади.
5.4.Биопрепаратлар ишлаб чи±аришда ме³натни му³офаза ±илиш ва хавфсизлик техникасини таъминлаш.
Мамлакатда ме³нат хавфсизлиги стандартлар тизими фаолият к°рсатмо±да. £ар ±андай саноат й°налиши °зига хос булган технологияларга эга, бу эса лойи³алаш, ±урилиш, фойдалаш ва тузатиш жараёнларига эга, бу эса лойихалаш, ±°рилиш, фойдаланиш ва тузатиш жараёнларида °зига хос б°лган техника хавфсизлиги ±оидалари ва нормаларини ишлаб чи±ишни та±озо ±илади. Микроб биотехнология саноати ³озирча ривож топмаган б°лсада, бу муаммо билан шу²улланадиган
46
мутахассислар микробиология саноатида хавфсизлик ±оидаларидан хабардор б°лишлари шарт.
Хавфсизлик ишларининг асоси корхонани лойихалаш ва±тида ±°йилади. µурилиш ва таъмирлаш ±урилиш ±оидалари ва нормаларига асосан олиб борилади. Цехлар, лабораториялар, булимлар ±урилаётган хавфли иш шароитлари: ён²ин ва бош±аларнинг содир б°лишининг олдинин олиш ма±садида режалар тузилади.
Бирламчи ва тайёр махсулотлар са±лайдиган омборхоналарни жойланиши ва жихозланиши ён²инга ±арши ±оидалардан келиб чи±±ан ³олда амалга оширилади. Осон учадиган ва ёгадиган сую±ликлар, ±уру± ачит±илар ва бош±а биопрепаратлар ало³ида, махсус жихозланган омборноналарда са±ланадилар ва бу омборхоналар ишлаб чи±ариш биносидан узо±ро±да б°лиши керак.
Ён²индан хавфли категорияга органик эритувчилар, ё±ил²и газлари са±ланадиган ёки чанг чи±ариш билан ало±адор б°лган жараёнлар °тадиган цехлар киради. Бундай цехлар ало³ида биноларда жойлашиши ёки бош±а цехлардан ён²ин ва портлашдан са±лайдиган деворлар билан ажратилган б°лишлари керак. £ар бир цехда ён²ин б°лганда чи±адиган эшиклари б°лиши, бинони томи эса портлаш б°лганда осон к°чадиган б°лиши керак.
Ишлаб чи±ариш хоналарида ускуна ва жи³озларни жойлаштиришда уларга ±°лай ва хавфсиз хизмат к°рсатиш, ³амда таъмирлаш ишларини °тказиш имкониятларини эътиборга олиш лозим. ´рнатилган ускуна ва жи³озлар ±аторлари орасида назорат жи³озларини доимий равишда кузатиш ва хизмат к°рсатиш учун ±°лай б°лмо²и керак.
Микробиология саноати заводларда жуда ³ам мураккаб ускуналар кенг ±улланилади, яъни босим остида ишловчилар (гидролиз ускунаси, ферментёр ва ³.к.) ю±ори ³ароратда (±уритгич, бу²латгич ±урилмаси ва ³.к.), деталлари ю±ори тезликда айланувчи ускуналар (сепараторлар, центрафугалар ва ³.к.) ва бош±алардир. Ушбу ускуналарда ишлаш учун техника хавфсизлиги инстуркциясиишлаб чи±илади ва бош инженер томонидан тасди±ланиб, к°ринарли жойга осиб ±°йилади. Ускунада ишловчилар учун инструкцияни бажариш мажбурий ³исобланади. Ушбу ускуналарнинг узлуксиз ишлашининг асосий шарти-эксплуатация ±оидаларига ани± риоя ±илиш ва режали-ого³лантирувчи таъмирни °з ва±тида °тказишдир.
47
Ишлаб чи±аришда энг катта хавфни диэлектик булган сую±ликлар, бу²лар, газлар ва кукунсимон моддаларнинг бир-бирига ±ушилишидан ³осил булувчи статик ³олатдаги электр ташкил ±илади.
Микробиологик саноат корхоналарида энг катта хавф б°либ завод хоналаридаги ³аво ³исобланади. Бу –хамма цех ва б°линмаларга таалу±лидир. Бундай хаво таркибида ±°йидагилар б°лиши мумкин: озу±а му³ити тайёрлаш б°лимида-озу±анинг ±уру± компонентлари чанги; ма³сулотни ажратиш ва экстракция ±илиш булимида-продуцент культураси ва эритувчилар бу²и; ±уритиш ва ±адо±лаш б°лимида-кукунсимон препаратларнинг майда заррачалари, микроорганизмларнинг спораси ва бош±алардир.
Экиш материалларини тайёрлаш, ферментация бос±ичларида ва биомасса б°лимида микроорганизмларнинг тирик ³ужайралари ва ±уритиш, майдалаш, стандартлаш ва ±адо±лаш бос±ичларида фаолсизланган ±уру± биомасса билан контактда б°лиш э³тимоли бор. Ишчининг нафас олиш й°ллари ор±али тушган биологик фаол моддаларни узо± ва±т таъсири °та таъсирчан шахсларда ³ар хил турдаги аллергик реакцияларни ±°з²атиш мумкин.
Уларнинг баъзи бирлари шартли патогенларга ±°шилади ва к°пчилиги кам протоген ёки умуман патоген эмасдирлар. Candida авлодига мансуб шартли-патоген микроорганизмлар инсон териси остида, шилимши± пардасида ва ош±озон-ичак тизимида ривожланиши мумкин.
µулларини кислота, иш±ор ва эритувчиларнинг сувли эритмаларини зарарли таъсиридан ³имоя ±илиш учун ±°л±оп ва ³иомя суртмаларидан фойдаланиш тавсия этилади. Ишлаб чи±аришнинг ачитувчи-±ичитувчи (хлор, аммиак ва бош±а) моддалар билан ало±ада ишлашга т°²ри келадиган участкаларда хар хил к°зойнакларидан фойдаланилади.
Индивидуал ³имояланиш воситаларидан фойдаланиш, ишдан кейинги или± душ, иш кийимларининг чангини ±о±иш ва стерилизация ±илиш, ±°л ювиш ва ов±атланишдан олдин о²зини чай±аш, ±°йингки энг оддий ва зарур профилактика чоралари ³ам бир микробиологик саноатида ишловчига одат тусига айланиши керак.
Текшириш учун саволлар.
1.О±силлар функцияси нима?
2.µайси организмдан ози±а олинади?
3.Алмашинмайдиган аминокислоталар ±айси?
48
4.Алмашинмайдиган аминокислоталар ±андай олинади?
5.Ози±а рибофлавин ±андай олинади?
6.микроб препарат олишда нимадан э³тиёт б°лиш керак?
7.Иш шароитида ³аво ±андай алмаштирилади?
8.Индивидуал химоя воситалари ±айсилар?
9.Шахсий гигиена нима?



Download 248 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish