Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маxсус таълим вазирлиги

Технологик жихозлар ваўтимлар	Махсулотларчизиқлизич лиги, текс		Чўзиш	+ушиш	Пишитиш		Чиқариш тезлиги
	Ки- риш	Чи-қиш				К		n
Саваш
Тараш
Пилталаш 1
Пилталаш 2
Пиликлпш
Йигириш

Йигириш режаси

Оптимал тузилган йигириш режаси корхонада хом ашё ва жихозлардан самарали фойдаланиб, юқори сифатли махсулотни кам сарф харажат билан ишлаб чиқаришни таъминлайди

2.6. Пахта тозалаш корхоналарининг рақобатда устунлик жиҳатларини баҳолаш
Бозор иқтисодиёти шароитида ҳар бир ишлаб чиқариш субъекти рақобатда устунликка эришишга ҳаракат қилади. Рақобатбардошлик ва бинобарин саноат ишлаб чиқаришида самарали фаолият юритиш асосан ушбу хўжалик юритиш субъектларида рақобатда устунликнинг бўлиши билан белгиланади. Рақобат назарияларида муаллифлар ушбу жиҳатга ҳам алоҳида эътиборни қаратишган. Ҳар бир ишлаб чиқарувчи рақобат курашида лидерликни эгаллашга ҳаракат қилади – М. Портернинг “Беш рақобат кучи”даги марказий рингдаги беллашув. Бу жараёнда улар ҳар бири ўзларининг ёндашув ва усулларини амалга оширадилар. Танлаб олинган ҳаракатларига биноан у рақобатда устунликни таъминлаб беради. Ушбу тавсифлар ҳар хил бўлиши мумкин бўлиб, улар корхонанинг ўзига тааллуқли ҳамда қўшимча хизматлар, ишлаб чиқариш, сотишнинг шаклларига боғлиқ бўлиши мумкин. Бинобарин, рақобатда устунлик нисбий тушунча бўлиб, бозорда ёки унинг айрим сегментида маълум бир мавқени эгаллаган рақобатчилар билан ўзаро солиштириш орқали аниқланади. Портер М. рақобатда устунлик назариясини яратиб, унда устунликнинг қуйидаги иккита асосий манбасини кўрсатади: табақаланиш ва харажат. Табақаланишдаги устунлик (маркетинг) – бу истеъмолчилар эҳтиёжини рақобатчиларга қараганда юқори даражада қондирадиган товар ва хизматларнинг рақобатдаги устунлигидир. Харажатдаги устунлик – бу рақобатчиларга нисбатан маҳсулот ишлаб чиқариш ва уни сотишда кам даражага эришиш бўлиб, бу эса корхонага пировардида нархни пасайтириш ёки рекламага иқтисод қилинган суммани ишлатиш имконини беради [1]. Маркетингда устунликга эришган корхона, қоидага кўра, юқори даражада истеъмолчига йўналтирилган бўлади. Агарда корхона маҳсулот ишлаб чиқаришга ва харажатларни пасайтиришга асосий эътиборини қаратиб, истеъмолчилар талабини қондиришга эътибор бермаса, харажатларни камайтиришда эришилган ҳар қандай рақобатдаги устунлик барқарор бўлмайди. Маркетинг ва харажатдаги устунликнинг йиғиндиси рақобатда учта қуйидаги устунлик бўлишини таъминлайди [2]: – бозорда бутунлигича маркетингда устунлик; – бозорда бутунлигича харажатда устунлик; – “бозор уяси”да ёхуд маркетинг ёхуд харажатда устунлик. Рақобатда устунликга эришишда корхона имкониятларини ҳам баҳолаш зарур бўлади. Рақобатчилар устидан рақобатда устунликга эришиш учун корхона ҳар хил йўлларни излаб топсада, аммо улардан фойдаланиш имконияти мавжуд ресурслар доирасида чегераланган бўлиши мумкин. Ишлаб чиқарувчи корхона ўз истеъмол бозорини ҳар томонлама баҳолаши ва натижаларни солиштириш орқали рақобатда устунлик ҳамда ожиз томонларини аниқлаши зарур бўлади. Бунда ишлаб чиқариш корхонаси рақобатда устунликга эришиши учун қуйидаги асосий тамойилларга риоя этиши лозим: – нисбатан юқори самара келтириш йўналишига ресурсларни марказлаштириш; – ташқи шароитдаги ўзгаришларни фақатгина қайд этмай, балки ҳаракатни амалга оширишда ташаббусни қўлга олиш; – умумий мақсадга эришиш учун ресурсларни маневрлаштириш; – ташқи муҳит ва рақобатчилар хатти-ҳаракатидаги ўзгаришларни олдиндан кўра билиш учун ихчам режалаштириш (режалар варианти)ни таъминлаш. Замонавий пахта тозалаш корхонаси ишлаб чиқариш тузилмаси корхонанинг технологик хусусиятлари билан аниқланади. Пахта тозалаш заводининг асосий ишлаб чиқаришига корхонанинг асосий технологик вазифаларини бажарувчи - қуритиш, тозалаш, жин, линтер ва тойлаш бўлимлари киради. Ёрдамчи – хизмат кўрсатувчи ишлаб чиқариш бўлимларига арра, тиклаш – механик ва энергия таъминоти хўжаликлари ҳамда бўлимлари кириб, улар асосий ишлаб чиқариш бўлимлари иш фаолияти узлуксизлигини таъминлашга хизмат кўрсатади. Қўшимча цех ва бўлимлар таркибига уруғлик чигит тайёрлаш ҳамда ишлаб чиқариш чиқиндиларини қайта ишловчи (чиқиндиларни регенерацияловчи) цехлар киради. Ушбу ишлаб чиқаришнинг тузилмалари асосий ишлаб чиқаришга боғлиқ бўлмаган ҳолда фаолият юритади. Саноат корхоналарида ишлаб чиқариш тузилмасини такомиллаштириш ва бошқарув аппаратининг шаклини ихчамлаштириш кўплаб йўналишлар бўйича олиб борилади. Улар энг муҳимлари қуйидагилар [3]: - оралиқ бўғинларини қисқартириш, бўлимлар ва бошқа бўлинмаларни йириклаштириш, баравар иш бажараётган бошқарув аппарати органларини тугатиш; - майда ишлаб чиқариш бўғинларини тугатиш, корхона цех ва бўлинмаларини йириклаштириш, саноат корхоналарини бошқаришнинг цехсиз тизимига ўтиш; - таъмирловчи, материалларни бичиш, чиқиндиларни қайта ишлаш.
Транспорт хизматлари ва шу кабилар бўйича қатор корхоналарга хизмат кўрсатиш учун марказлаштирилган ишлаб чиқариш ташкилотларини тузиш; - ахборот ва ҳисоб сифатини яхшилаш, ишлаб чиқариш алоқасини назорат қилиш, ишлаб чиқариш жараёнини диспетчерлаш ва тезкор мувофиқлаштирини жадаллаштириш учун компьютерлаш, янги ЭҲМ ларни кенг татбиқ этиш; - режалаштириш ва ҳисобот шакилларини соддалаштириш ва қисқартириш; - саноат ишлаб чиқаришни бошқарув илғор тажрибасини ўрганиш, умумлаштириш ва кенг миқёсда ёйиш. Пахта тозалаш тармоғи ва унинг таркибига кирувчи ҳиссадорлик бирлашма ва жамиятларининг рақобатдош устунлик жиҳатлари қуйидагилар саналади: – етарлича юқори малакага эга ва нисбатн паст қийматдаги ишчи кучига эгалиги; – пахтачилик маҳсулотлари ишлаб чиқаришда харажатларни камайтиришда хом ашё базаларига яқинлиги; – пахта хом ашёси сифат тавсифларига биноан уни тозалашда ихчам технологияни қўллаш имконияти мавжудлиги ва шу кабилар. Шундай қилиб, пахтани қайта ишлаш тармоқларида рақобатда устунликга эришиши учун реал имкониятлар мавжуддир. Ҳозирги ривожланиш даврида рақобат кураши миллий иқтисодиёт самарадорлигини оширишда асосий омиллардан бири саналади. Ушбу ҳолатда рақобатбардошлик категорияси мазмунини чуқур англаш талаб этилади. Бу эса ўз навбатида пахта тозалаш корхоналари рақобатбардошлигини янада ошириш имкониятларини излаб топишга имкон беради.