Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Рашидов юсуф каримович

Компенсаторлар. Тармоқ қувурлари иссиқлик узатиши натижасида жойидан силжиб кетмаслиги учун қўзғалмас таянчлардан фойдаланилади. Аммо қўзғалмас таянчлар орасида қувурларни иссиқлик узатишини қабул қиладиган қурилмалар бўлмаса, қувурлар катта кучланишлар остида бузилиши мумкин. Қуврларнинг иссиқлик узаишини компенсациялаш (қоидаси) учун турли ҳил қурлмаладан фойдаланилади (1.13-расм). Уларни ишлаш принципи бўйича икки гуруҳга бўлиш мумкин: 1) радиал ёки эгилувчан қурилмалар, яъни қувурларнинг иссиқлик узаишини эгилиш ёки бурилиш (фазовий) йўли билан қабул қилинадиган; 2) ўқли сирғанишли ва эластик турдаги қурилмалар, яъни иссиқлик узаишини қувурнинг телескопик силжиши орқали қабул қилинадиган.
1.13-расм. Компенсатор қурилмаларнинг турлари:
а-табиий компенсация; б-S-симон компенсатор; в-узайтилган П-симон компенсатор; г-шунга ўхшаш тенг томонли (в=h); д-букламали лиросимон компенсатор; е-шунга ўхшаш силлиқ эгилган; ж--симон; з-линзали компенсатор.
Табиий компенсация махсус қурилмаларни ўрнатишни талаб қилмайди, шунинг учун ундан биринчи навбатда фойдаланиш лозим. Радиал компенсаторлар турли ҳил шаклдаги иссиқлик тармоқларда ўқли ва радиал кучланишларни бартараф этиш учун ўрнатилади. Ўқли компенсаторлар тармоқнинг тўғричизиқли қисмларида ўрнатилади. Амалда ўқли компенсаторлардан сальникли компенсаторлар (1.14-расм) кенг тарқалгандир.

1.14-расм. Сальникли компенсатор:

а-бир томонлама; б-икки томонлама; 1-стакан; 2-грунд-букса; 3-сальникли қистирма; 4-таянч ҳалқаси; 5-корпус; 6-тортиш болтлари.
Бу турдаги компенсаторларда қувурларнинг иссиқлик узаиши корпус 5 ичида стакан 1 ни силжишига олиб келади. Улар орасида зичлаш мақсадида сальник қистирмаси 3 жойлашган. Қистирма таянч ҳалқаси 4 ва грунд-букса 2 орасида болтлар ёрдамида қисилади.
Сальник қистирмаси сифатида асбетли графитланган чилвир (шнур) ёки иссиқликка чидамли резина қўлланилади. Ишлаш жараёнида қистирма сийқаланади ва эластиклигини йўқотади, шунинг учун даврий равишда уни тортиш ва алмаштириш зарур. Бу ишларни бажариш учун шароит яратиш мақсадида компенсторлар камераларда жойлаштирилади.