Ўзбекистон республикаси бош прокуратура академияси коррупцияга қарши курашиш илмий-таълим маркази

«Ор-номус» категорияси. Шахс аҳлоқининг ташқи томонларини ифодаласа, қадр-қиммат 
категорияси эса инсоннинг ўз-ўзини англаши ва назорат қилишни ифодалайди. Қадр-қиммат ўз 
қадрини англаш шакли бўлиб, инсонни камситадиган, хўрлайдиган ва шу билан унинг бошқа 

---

23 
кишилар кўз ўнгида ўз қимматини йўқотишга сабаб бўладиган қилиқларга йўл қўймайдиган тўсиқ 
ҳисобланади. 
Ҳуқуқни муҳофаза этувчи идоралар ходимларининг қадр-қиммати уларнинг ўзини ўзи ҳурмат 
қилиши ва сақлаши, ўқувчилар ҳурматини йўқотмаслиги, ўз шаънига дог туширмаслик учун ўзини 
назорат қилиши сифатида намоён бўлади. 
«Инсоф» категорияси методологик жиҳатидан фалсафий «меъёр» категорияси билан 
боғлиқдир. Инсоф категорияси ижтимоий баҳо асосида шаклланиб кишини қатор маънавий 
хислатлари – ҳалоллик, эзгулик, виждон, ростгўйлик, меҳр-оқибат, одамгарчиликни ўзида 
мужассам этади.
Инсоф категорияси ҳар қандай ахлоқий система ва маданиятда бўлавермайди. Инсоф 
категорияси ўзбек миллий ахлоқига хос бўлган категориядир. 
Унинг роли ижтимоий ҳаётда бениҳоят каттадир. У ёки бу хатти-ҳаракатда ижтимоий 
кўламдан, меъёрдан четга чиқиш-ноинсофлик, демак ахлоқсизлик ҳисобланади. Бу азалий ахлоқий 
категория миллий истиқлолимиз шабадаси туфайли ҳаётимизда яна тикланмоқда.
Инсоф категорияси ўз мазмунига ва кишилар ҳаётида бажарадиган вазифаларига кўра инсоф, 
шаън, ор-номус билан узвий алоқада туради. Иймон мазкур категориялар асосида инсон маънавий 
дунёқарашининг негизи-эътиқодни шакллантиради. Иймон кишида ҳаётий кўникмалар, 
таассуротлар, тажриба ва тарбия асосида вужудга келади ва эътиқод даражасига кўтарилади. 
Эътиқод кишини у ёки бу ҳодисага нисбатан бўлган ҳаётий мавқеини (позициясини) ифодалайди. 
Иймон собиқ марксача-ленинча этикада диний-мистик категория тарзида баҳоланар, унинг 
жамият ҳаётидаги роли камситилар эди. Натижада иймонсизлик ҳаётий нормага айланиб қолган 
эди. Хоинлик, сотқинлик, чақимчилик, адоват, ҳасад, қабиҳлик, ёлғончилик, бебурдлик, ёвузлик 
ва ҳоказо ҳодисалар иймонсизлик намунасидир. Бундай маънавий тубан ахлоқий хислатлар 
аксарият совет фуқоролари онгида шаклланиб қолган эди. Бунинг оқибатида Ватанимизнинг 
иймонли ва инсофли, виждонли ва ор-номусли ўғил-қизлари қувгинга ва қатағонга дучор 
бўлишган эди. Иймон миллий онг, миллий маданият ва миллий маънавиятнинг кўзгусидир.