Zamonaviy qurilish materiallari va konstruksiyalari

Mexanik dispergatsiya usuli
. Qattiq materiallarni maydalash va 
tuyish natijasida ko‘p g‘ovak sochiluvchan kukunsimon yoki tolasimon 
materiallar olinadi, ular issiqlik izolyatsiyasi uchun qo‘llaniladi. 
Maydalangandan so‘ng, alohida zarralar, qoida bo‘yicha turli 
geometrik shakl va o‘lchamga ega bo‘lib, material hajmida tartibsiz 
joylashadi. Bir-biri bilan alohida nuqtalari va tomonlari bilan tutashib, 
ular o‘zaro havo bo‘shliqlari va g‘ovaklar ko‘rinishida oraliqlar hosil 
qiladi. 
Material xususiyati va maydalash usuliga ko‘ra, turli darajadagi 
bo‘shliqli mahsulot olish mumkin. Ishlab chiqarish sharoitida, berilgan 
zichlik yoki g‘ovakka ega maydalangan mahsulot olishga imkon beruvchi 
texnologik usullar qo‘llaniladi. 
Maydalangan materialning bo‘shliqlari va g‘ovaklar darajasi, uning 
granulometrik yoki donadorlik tarkibiga bog‘liq. Buni misolda ko‘rib 
chiqamiz. Faraz qilamizki, maydalangan mahsulot faqat turli kattalikdagi 
sharsimon shakldagi qismlardan tashkil topgan, ular maydalangandan 
so‘ng aniq tartibda joylashgan. Har bir material sharigi sharik diametriga 
teng d qobirg‘ali kubikka sig‘adi deb faraz qilamiz. U holda har bir kubik 
hajmi sharcha hajmining zich massasi va bo‘shligidan iborat bo‘lib, 
kubik hamda sharik hajmlari farqiga teng bo‘ladi. 
Tolasimon o‘zakni yaratish usuli. 
Bu usul toza ko‘rinishda 
issiqlik izolyatsiya materiallari ishlab chiqarishda juda kam uchraydi. 
Ammo boshqa g‘ovak hosil qiluvchi turlar (masalan, yuqori miqdordagi 
suv bilan qorishtirish usuli) bilan birgalikda, uni ko‘pincha tolasimon 
tuzilmali ko‘pgina issiqlik izolyatsiya materiallarida g‘ovak hosil qilish 
uchun qo‘llaniladi. Bunday materiallarga, masalan, mineral va shisha 
paxtali mahsulotlar, fibrolitlar kiradi. Bu materiallarning g‘ovak tuzilishi 
asosan, material asosini tashkil qiluvchi tolalarning o‘zaro to‘qilishi 
hisobiga hosil bo‘ladi. Tolaning o‘z elastikligiga ko‘ra, ularning 
massasida tartibsiz joylashishida, materialning elastik-bikr tolasimon 
o‘zak hosil bo‘ladi. Bunday materiallardagi havo g‘ovaklari, shakli va 
o‘lchamlari bo‘yicha bir jinsli emas nisbatan yirik va qoida bo‘yicha 
birlashgan bo‘ladi. Uzun, mustahkam va elastik tolalar yuqori g‘ovakni 
qisqa va chidamsiz tolalarga nisbatan yaxshi ta’minlaydi. 

---

60 
Ishlab chiqarish sharoitida yuqori g‘ovak tuzilmaga ega, elastik-bikr 
tolasimon o‘zakli materiallarni olish jarayoni odatda uchta asosiy 
texnologik jarayondan tashkil topgan: a) tola olish; b) mahsulotni 
qoliplash; v) qoliplangan mahsulotlar xususiyatlarini stabilizatsiyalash. 
Tola hosil bo‘lishi o‘ziga xos dispergatsiya jarayonidir, lekin u 
qattiq moddalarni oddiy maydalashda sochiluvchan donasimon 
materiallarda g‘ovak (bo‘shliqlar) hosil qilishning yuqorida ko‘rilgan 
jarayonidir. 
Tolalar turlicha usullar bilan olinadi, bu uning kelib chiqishi, turi, 
fizik holati va xususiyatiga bir tomondan bog‘liq bo‘lsa, boshqa 
tomondan, tolaga qo‘yilayotgan talablarga ham bog‘liq. 
Tolaga aylanayotgan material organik yoki noorganik bo‘lishi 
mumkin. Tolasimon tuzulishli issiqlik izolyatsiya materiallarini 
tayyorlash uchun organik moddalarning asosiy turi bu yog‘ochdir. Undan 
fibrolit tayyorlash uchun yog‘och shersti va yog‘och tolali plitalarni 
ishlab chiqarish uchun yog‘och tola olinadi. Bu holatlarda yog‘ochni 
dispergatsiyalash usullari turlicha. Yog‘och sherstini yog‘och shersti 
stanogi deb nomlanuvchi uskunada yog‘ochni mexanik qayta ishlash 
yo‘li bilan, yog‘och tolani esa maydalash jarayonida yog‘ochga mexanik 
va fizik-kimyoviy omillar bilan murakkab ta’sir ko‘rsatish yo‘li bilan 
olinadi. 
Tola olish uchun dispergatsiyaning barcha usullari qo‘llaniladi: 
mexanik, termik, fizik-kimviy, gidravlik, aerodinamik. Ayniqsa, 
dispergatsiyalanadigan materialga bir qator texnologik omillar bilan 
aralash (kombinatsiyali) ta’sir ko‘p xollarda samaralidir. Masalan, 
yog‘ochni tolaga defibratorli maydalashda mexanik kuchlar va bug‘lash; 
asbestni xo‘l titishni esa mexanik va gidravlik omillar ta’sir ko‘rsatadi