|
BO‘LAJAK CHET TIL O‘QITUVCHILARINI KASBIY TAYYORLASHDA
MOTIVATSIYANING ROLI
Suyarova Shaxnoza Toyloqovna
Tillar kafedrasi o'qituvchisi
Bo‘lajak chet til o‘qituvchisining motivatsion jihati hamda o‘zligini anglashi ta’limning
mufaffaqiyatli olib borilishi bilan uzviy bog‘langandir.
Shuning uchun chet til ta’limida motivatsion jihatni hisobga olish kasbiy yo‘naltirishning muhim
omillaridan biri bo‘lib hisoblanadi.
Psixolog olimlarning ta’kidlashicha, motivatsiya so‘zi “energizator” (kuch bag‘ishlovchi) ma’nosini
anglatsa, ta’limda esa “gid” (yo‘l boshlovchi) degan tushunchalarni ifodalaydi. Ushbu ikki psixologik
hodisa o‘quv faoliyatining asosini tashkil etadi va ular harakatga keltiruvchi omil hisoblanib, o‘z navbatida,
faoliyat paytida ichki va tashqi omillar ta’sirida shakllanadi va rivojlanadi.
Psixolog olim Zimnyayaning ta’kidlashicha, o‘quv faoliyati – bu sub’yekt (talaba)ning o‘z-o‘zini
nazorat qilish, o‘z-o‘ziga baho berish shaklidagi tashqi nazorat va baholashga asoslangan, muallim
tomonidan maxsus beriladigan vazifalarni o‘quv harakatlari orqali hal etish jarayonida kamol topishga
qaratilgan faoliyatdir.
O‘quv faoliyatida o‘zlikni anglash asta-sekin yuz beradigan jarayon bo‘lganligi bois, talabalar
ko‘proq tashqi ta’sirga muhtojlik sezadilar. Bunday holat chet til o‘qitish ta’limida motivatsiya (motivation)
deb yuritiladi. Ma’lumki, “motiv” atamasinig lug‘aviy ma’nosi “harakatlantirmoq” fe’lidan kelib chiqib
“harakatlantiraman” degan ma’noni bersa, “motivatsiya” so‘zi esa “harakatlantiruvchi kuch, sabab, omil,
vaj, undovchi” degan ma’nolarni beradi. Har qanday motivatsiya ehtiyojdan kelib chiqadi.
Ehtiyojning barqarorlashuvi motivatsiyaning samarali shakllanishini ta’minlaydi. Motivatsiya
so‘zining ma’nosini ba’zan “emotsiya, maqsad” tushunchalari bilan, ba’zida esa “qo‘zg‘ovchi, undovchi,
turtki” tushunchalari bilan almashtirish holatlari uchrab turadi. Chet til ta’limi jarayonida o‘qituvchi asosiy
undovchi, talabalar qiziqishini rivojlantiruvchi shaxs hisoblanadi. Shunday ekan, dars jarayonida
o‘qituvchining asosiy vazifasi talabalarni bilim olishga, til o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini ta’lim
berishning turli yordamchi vositalari (o‘qish, tinglash matnlari, video, televideniye, kompyuter, internet)
orqali oshirishga harakat qilishdan iborat bo‘lmog‘i lozim.
Bo‘lajak chet til o‘qituvchilarining til o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini oshirishda muhim rol
o‘ynaydigan zamonaviy pedagogik texnologiyalardan biri – darslarni kompyuter texnologiyalari yordamida
tashkil qilishdir. Hozirgi kunda kompyuter texnikasi ta’lim samaradorligini oshirishda keng imkoniyatlar
ochmoqda.
Bunday imkoniyatlaridan biri – internetdir. Ingliz tili darslarida internet texnologiyalari axborot olish
va muloqot qilishning eng zamonaviy shaklidir. Talabalar internet texnologiyalari imkoniyatlaridan
foydalanib, amaliy yoki nazariy fanlardan ma’ruza, referat hamda taqdimnomalar tayyorlashlari mumkin.
Multimediadan foydalanish ham darsning samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Multimedia o‘quv materialini ovozli tarzda taqdim etish qobiliyatiga ega bo‘lib, virtual o‘qituvchi
vazifasini o‘taydi. Talaba so‘z va gaplarning sof inglizcha talaffuzini tinglaydi, o‘zining nutqini eshitgan
talaffuzga moslashtirishga harakat qiladi.
Ma’lumki, talabalar oldida turgan muhim muammolardan biri – so‘z boyligini oshirishdir. Bu
muammoni ijobiy hal etishda elektron lug‘atlarning o‘rni beqiyosdir.
Bu lug‘atlar bosma lug‘atlarga qaraganda ko‘proq afzalliklarga ega bo‘lib, ularning qidirish tezligi
juda katta. Bunday lug‘atlar fanning turli sohalariga mos bo‘lgan lug’at turlarini ajratish va ma’lumot olish
uchun qulaydir. Chet til o‘qituvchisi hal etadigan murakkab vazifalardan yana biri talabalar o‘rtasida
muloqot uyushtirish hisoblanadi.
Muloqotni tashkil etishda – muloqot mavzusi, qatnashuvchilarning rollari va muloqot joyi muhim
ahamiyat kasb etadigan omillardir. Do‘stlar o‘rtasidagi muloqot turi va tarzi, rasmiy muloqotlar holatida
umuman to‘g‘ri kelmasligi mumkin.
Shuning uchun, bo‘lajak chet til o‘qituvchilari kommunikativ savodxonlikka ega bo‘lishga harakat
qilmog‘i lozim. Kommunikativ jihatdan savodli bo‘lgan kishi har doim qaysi holatda qanday muloqot
usulini qo‘llashni va qayerda qanday so‘zni ishlatish zarurligini biladi. Muloqot yuritishda tanlab olingan
so‘z, hosil qilingan so‘z birikmasi va ular yordamida tuzilgan gap – barchasi mustaqil va ijobiy fikr mahsuli
– talaba egallagan bilim, ko‘nikma va malakalar tiziminig amaliy tatbiqi hisoblanadi.
181
Zero, Amerikalik olimlardan biri Savignonning fikricha: “Savodxonlik – bu kimdir biladigan narsa
bo‘lsa, uning namoyon qilinishi esa birovning amaliy harakatini anglatadi”.
Adabiyotlar
1.
Zimnyaya I.A. Psixologiya obucheniya inostrannыm yazыkam v shkole. – M.:
2.
Prosveщeniye, 1991.
3.
Littlewood W. Communicative Language Teaching. – Cambridge, 1981.
4.
Brandl, K. Communicative language teaching in action: putting principles to work. –
Prentice Hall, 2001.
Do'stlaringiz bilan baham: |
