‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi



Download 11,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/290
Sana03.07.2022
Hajmi11,8 Mb.
#734990
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   290
Bog'liq
Chizmachilik 2016-yil

1.21-shakl.
Qiyshiq burchakli frontal dimetriyaning
«ikkilamchi» proyeksiyasi. K. Behzodning
«Zafarnoma» qo 'lyozmasi uchun bajaril­
gan nafis tasvirdan fragment (XVI asr).
Uning «
M e ’yorul Okul»
kitobida 8 ta qiyshiq burchakli proyeksiya 
bilan tasvirlangan chizmalar mavjud (1.19-shakl). Bu chizmalarda ak­
sonometrik proyeksiya, kompleks chizma va sxemalardan foydalangan. 
Ibn Sino o ‘zining risolasida doiraviy silindr sirtida qanday qilib vint 
chizig‘ini hosil qilish mumkinligini bayon qiladi. Uning 
«Ong о ‘Ichami»
nomli kitobi mashina mexanikasiga bag‘ishlangan bo‘lib, unda beshta 
sodda detal chizmasi berilgan: mashina darvozalari, blok, richag, dastak, 
vint va ponalar mavjud.
Alisher Navoiyning zamondoshi buyuk o‘zbek m u saw iri Kamolid- 
din Behzodning ham grafikaning rivojlanishida hissasi katta. Uning shoh 
asarini Qohiradagi san’at muzeyida saqlanayotgan Sa’diyning 
«Bo ‘ston
», 
«
Guliston
» asari tarkibida, Nizomiyning «
Hamsa
», Sharafiddin Ali Yaz- 
diyning 
«Zafamom amx
(1.20 va 1.21-shakllar) tarkibida uchratishimiz 
mumkin. Uning asarlaridan yirik to ‘plam tuzilgan b o ‘lib, 
«Muqaddam
gulshan
» nomi bilan Istambuldagi 
«Guliston»
nomli kutubxonada saqlan- 
moqda.
K.Behzodning 
«Kitob al-Javohir f i m a ’rifat al»
asaridagi rasm va 
chizm alar holatini olimlar tahlil qilishga uringanlar. Uning bir asarida 19 
ta qurilishga oid hunar egalarini ko‘ramiz. Bu asardagi markaziy planda 
bino qurilishining bosh m e’mori tasvirlangan. Uning qo‘lida qurilayot­
gan binoning maketi. Demak, eski ustalar binoni qurishda oldindan tay- 
yorlab qo‘yilgan maket va chizmalardan foydalanishgan. K. Behzodning 
miniaturasida tasvirlar ikkilamchi proyeksiyalar orqali ifoda etilgan 
(1.22-shakl). Demak, chizmada aksonometrik proyeksiyalami tatbiq


etishda, chizmalar birdaniga emas, ikkilamchi 
proyeksiyalar vositasida ham hosil qilingan. Ayniq- 
sa, k o ‘plab asarlarida aksonometrik proyeksiyalar- 
ning talqin qilinishi uning ijodi chizma geometriya 
qoidalariga bog‘liq ekanligini k o ‘rsatadi.
Xalq m e’morchiligida 
«Muhandislar sultoni»
nomli unvonga sazovor b o ‘lgan atoqli matematik, 
astronom Jamshid ibn M as’ud ibn M ahmud 
G ‘iyosiddin Koshiy (XV asr) ham fanning k o ‘p so- 
halari bilan, shu jumladan, grafika bilan ham 
shug‘ullangan.
Al-Koshiyning 
«Aylana haqida risola»
asari ay­
lana uzunligining o ‘z diametriga nisbati, y a ’ni «я» 
sonini hisoblashga bag‘ishlangan. U «я» (pi) soni- 
ning 17 xonali qiymatini shu sohadagi Yevropa 
olimlaridan 200 yil ilgari topgan. Uning asarlari shuni ko‘rsatadiki, o ‘rta 
asrlarda 0 ‘rta Osiyodagi fanning rivojlanish darajasi o ‘sha davrdagi 
G ‘arbiy Yevropadan bir necha yuz yillar o ‘tib ketgan.
Al-Koshiy o ‘zining 
«Hisob kaliti»
asarida ko ‘p burchaklar haqida 
shunday deydi: 
«Ко ‘pburchak bu shunday sirtdan iboratki, to ‘rttadan
ortiq, to ‘g ‘ri chiziqlar bilan chizilgan. Masalan, beshburchak, oltibur-
chak, yettiburchak, sakkizburchak va hokazo. Ular teng tomonli va teng
burchakli yoki har x il tomonli yo x u d bir xillari teng, ayrimlari esa har xil
yo ‘nalgan. Birinchisida ko ‘pburchak tomonlariga urinma bo ‘Igan doira
chizish mumkin, uni ikkinchisidan ayrimlariga ham о ‘tkazish mumkin»
(G ‘. Koshiy «
Hisob kaliti
», 114-119-betlar).
Al-Koshiyning asarida bayon qilinishicha, to ‘g ‘ri burchakli uchbur­
chak va muntazam ko‘pburchaklam i, shu jumladan, qavariq va yulduz- 
cha ko‘rinishidagi shakllami yasash, aylanani 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 
b o ‘lakka b o ‘lishdan kelib chiqadi. Aniq yasash mumkin bo ‘lgan k o ‘p- 
burchaklar quyidagilardir: 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 15, 16, 17, 20, 24 burchak 
va hokazo. Aniqlikda yasalishi uchun qoidasi b o ‘lmagan ko‘pburchaklar 
quyidagilar: 7, 9, 11, 13, 14, 18, 19, 21, 22, 23 burchak va hokazo. Bu 
bayonda o ‘rta asr matematigi asosiy shakllarga: to ‘rtburchakni, 
«ikki
qo ‘lli», «ikki oyoqli», «arpa doni
», 
«chasha
» va 
«bodom»
larga qo‘shishi 
qiziqarlidir. Al-Koshiy m e’m orlar va duradgorlarga bu shakllami quri- 
lish ishlarida k o ‘plab tatbiq qilishni dalil sifatida chizib ko‘rsatadi. Uning


geometrik shakllaming yuzasini hisoblash usuli bino devorlarini suvash 
ishlarida muhim b o‘lib, «
Qobusnoma
» (XI asr)da aytilgan eskicha, istal- 
gan shaklni uchburchaklarga b o ‘lib, yuzasini aniqlash qoidasiga mos 
keladi.
Grafikaning rivojlanishida naqqosh ustalarimizning ham hissasi beqi- 
yosdir. Shunday mashhur ustalarimizdan biri 0 ‘zbekiston Fanlar Aka- 
demiyasining faxriy akademigi, ganchkor usta, m e’moriy shakl ijodkori 
U sta Shirin Murodov (1879-1958) dir. U oddiy ganchdan murakkab mu- 
kamas, sharafa, irokiy kabi bezaklami yasagan, o ‘ymakor qalami bilan 
jim -jim ador gullar chizgan, chizmalar orqali m o‘jizalar yaratgan.
Usta Shirin Buxoro yaqinidagi Sitorai M oxi Xosa, «
Oqsaroy
» nomli 
mehmonxonani bezashda 
«Oyna pardozi»m
qo ‘llagan. Naqsh kompo- 
zitsiyasiga yangiliklar kiritdi va tabaqa pardoz usulini rivojlantirdi. Vay- 
ron holdagi bebaho obidalami avaylab ta ’m ir etdi. Masalan, Buxorodagi 
Somoniylar maqbarasi, Abdulazizxon madrasasi shular jumlasidandir.
M oskvada butunittifoq ko ‘rgazmasidagi 0 ‘zbekiston va Turkiston pa- 
vilonlarini hamda Toshkent, Samarqandda yirik qurilishlami bezashda 
ishtirok etgan. U o ‘z q o ii bilan barcha ulgilami chizib tayyorladi, turli 
xil o ‘ymakorlik nusxalarini o ‘z qo‘li bilan bajardi. Usta tomonidan ba­
jarilgan chizma tarxlar va naqshlar bir necha yuzdan oshadi.
Ganchkorlik san’atining yetuk vakili T oshp o iat Arslonqulovning 
qariyb yarim asrlik ijodiy tajribasi A .N avoiy nomidagi teatr binosi 
bezaklarini belgilashda va ulam i amalga oshirishda katta yordam berdi. 
Toshkent zalining bezaklari T oshpoiat Arslanqulov ijodining yetuk na- 
munalaridir. Uning ijodiy ishlaridan namunalar Toshkentdagi san'at 
muzeyi ekspozitsiyalaridan munosib o ‘rin olgan. U « 0 ‘zbekiston xalq 
ustasi» degan yuksak unvonga muyassar b o ig an .

Download 11,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   290




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish