‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

O ila  tarbiyasini  tashkil  etish  shakl,  m etod  va  vositalari.  Oila 
s h a r o itid a   uyushtirilayotgan  su h b atlar  alohida  diqq atg a  sazovordir. 
O m m a v iy   axborot  vositalari  orqali  aholi  e ’tiboriga  havola  etilayotgan 
h u q u q iy   mavzulardagi  m aq o lalar,  k o ‘rsatuv,  eshittirish,  shuningdek, 
o m m a v iy -h u q u q iy   a d a b iy o tla r  h am d a  ularda  ilgari  surilgan  g ‘oya!ar 
y u za sid a n   o ‘tkaziladigan  s u h b a tla r bolalarda  h u q u q iy   tasavvur,  idrok, 
savodxonlik,  tafakkur,  faollik,  m a s ’ullik,  e ’tiq o d   va  salohiyatni  q a ro r 
to pishiga  olib  keladi.
O i l a   m u h i t i d a   b o l a l a r g a   u l a r n i n g   b u r c h l a r i   t o ‘g ‘ris id a g i 
m a ’lu m o tlarn i  berib  borish,  o ‘z  navbatida  h u q u q la rid a n   foydalanish 
y o ‘llarini  k o ‘rsatib  berish  bu  bo ra d a  yaxshi  sa m a ra   bera  oladi.
O ila  b o lalard a  v ata n p a rv a rlik ,  insonparvarlik  tuyg'ularini  hosil 
q i l u v c h i   o ‘z ig a  xos  m a s k a n   s a n a l a d i .   B o l a l a r   « V a ta n » ,  «xalq» 
tu shunchala rining mohiyatini  dastlab ana shu  m askanda o ‘zlashtiradilar. 
B in o b arin ,  oilaning o ‘zi  V ata n n in g  bir bo'lagidir.  Oila s h a ’nini  him oya 
qilish,  uni  saqlash  t o ‘g ‘risida  q ayg‘urishning V a ta n n in g   sh a ’ni,  el-yurt 
m a n fa a ti  u c h u n   kura shish  tu y g ‘ulari  bilan  uzviy  b o g ‘liq  boMishiga 
erishish  oilada  tashkil  etilayotgan  ijtimoiy-siyosiy  tarbiyaning  asosi 
b o ‘lishi  lozim.
Y u q o rid a  qayd  etilgan  ta rz d a   oila  tarbiyasini  tashkil  etish  komil 
in s o n n i   tarbiyalab  voyaga  yetkazish  muvafTaqiyati  u ch u n   poydevor 
b o ‘ladi.  Farzandlarning h a r to m o n la m a  yetuk b o ‘lib voyaga yetishlarida 
o t a - o n a ,   o i la n i n g   b o s h q a   a ’z o l a r i n in g   d u n y o q a r a s h l a r i ,   h a y o tiy  
y o n d ash u v lari  va  m a ’naviy  dunyosi  o ‘ziga  xos  o ‘rin  tutadi.
Shuningdek,  o ta -o n a la m in g  m uayyan darajada pedagogik bilimlaiga 
ega b o ‘lishlari  h a m   aham iyatlidir.  Oila va t a ’lim  muassasalari  o'rta sid a 
tashkil  etilgan  ham k o rlik n in g  bosh g'oyasi  o t a - o n a l a r  uchun  pedagogik 
y o r d a m   k o ‘rsatishdan  iboratdir.
F a r z a n d   dastlabki  m a ’lum ot  va  ijtimoiy  m e ’yorlarga  am al  qilish 
borasidagi  k o ‘nik m alarg a  oilada  ega  b o ‘ladi.  C h u n k i  oilaviy  ijtimoiy 
m u n o s a b a tla r ,  xususan,  m ad an iy -m a ish iy ,  iqtisodiy-moliyaviy,  mulkiy 
m u o sa b a tla r h a m d a   m e h n a t  faoliyatini tashkil  etishda farzandlar o ‘zlari 
se z m a g a n ,  m ohiy atin i  tu s h u n i b  y etm agan  h o ld a   m a z k u r m u n o sab atlar 
ja ra y o n id a   ishtirok  etadilar,  d em akki,  ijtimoiy m asalalar bilan t o ‘qnash 
k e l a d i l a r ,   n a t i j a d a   b u   t a r z d a g i   m u l o q o t l a r n i n g   d o i m i y ,   q i s q a

---

m u d d a tl a r d a  tak ro rla n ib  turishi  u lar  u c h u n   o t a - o n a l a r ,  fa r z a n d la r n i n g  
h u q u q ,  b u rc h ,  majburiyat  va m a s ’uliyatlarini tu sh u n ib  yetishga y o r d a m  
b eruvchi  ijtimoiy  obyektiv  s h a rt-s h a ro itla rn i  yaratadi.
S h u  jih a td a n   pedagogika fani oldiga  milliy va  hududiy xususiyatlarni 
in o b atg a  olgan  h o ld a  tarixan  tarkib  t o p g a n   oila  —  t a ’lim  m u assasa si  — 
j a m o a tc h ilik  tarzidagi  uchlikning  i j t i m o i y - m a ’rifiy  roli  u lar o ‘rtasidagi 
o ‘z a ro   birlik,  aloqadorligini  asoslash,  b o la la r d a   idrok  va  ta f a k k u r n i  
shakllantirishda  oila  va jam o atch ilik   im k o n iy a tla rin i  a n iq la sh   h a m d a  
u la rd a n   unu m li  foydalanish  talabi  o ‘rtag a  q o ‘yilm oqda.
Oila  tarbiyasining  farzandlarga  ta rb iy a   berish,  u lard a  m a ’n a v iy - 
axloqiy  m a d a n iy a tn i  shakllantirish  im k o n iy a tla rin i  a niqlash  y u z a s id a n  
b ir q a t o r  ta d b irla r amalga  oshiriladi.  S h u   b o ra d a   o t a - o n a l a r   b ila n   olib 
borilgan  ishlar  h a m d a   o ‘tkaziladigan  ta d b i r l a r d a n   a y rim larini  n a m u n a  
sifatida  keltiramiz:
O t a - o n a l a r   bilan  olib  boriladigan  ishlar:
I.  O t a - o n a la r   bilan  o ‘tkaziladiean  s u h b a t l a r .
S u hbatlar yakka va um um iy ta rz d a   olib boriladi.  Ilk suhbat  c h o g ‘ida 
o ‘quvchilarni  m a ’naviy-axloqiy j i h a t d a n   tarb iy a la sh ,  u lard a  m a ’n av iy - 
axloqiy m adaniyat  unsurlarini q aro r toptirish  muvaffaqiyatini t a ’m in la sh  
kafolati  b o ‘lgan  o ta - o n a la r   va  fa r z a n d la r n in g   ijtimoiy  onglilik  h a m d a  
faollik  d arajasin i  aniqlashga  y o r d a m   b e r u v c h i   a n k e ta   s o ‘ro v l a r in i  
o ‘tkazish  m um k in .  S o ‘rov n o m ala r  ikki  t u r d a   b o ‘lib,  u la rd a n   b irin c h is i 
h a r  bir o ‘quvchining um um iy portretini  tasvirlovchi,  diagnostik tavsifga 
ega,  ikkinchi  turdagi  so‘rovnom a  esa  o t a - o n a l a r n i n g   ijtim oiy t a rb iy a n i 
y o ‘lga  q o ‘yish,  fa rz a n d la r  m a ’n aviy  m a d a n i y a t i n i   s h a k l l a n t i r i s h g a  
n isb atan   ularning  shaxsiy  m u n o s a b a tla r in i  a n iq lash g a  x iz m a t  q ilu v ch i 
s o ‘rovnom alardir.  Quyida  birinchi  t u rd a g i  s o ‘r o v n o m a n i n g   u m u m i y  
m a z m u n i n i   keltiramiz:
«Siz  o ‘z  farzandingizni  qay   d a r a ja d a   bilasiz?»  n o m li  s o ‘r o v n o m a  
m a z m u n i   quyidagicha:
1.  F a rz a n d in g iz   ushbu  o ‘q u v   m a s k a n i d a   n e c h a n c h i   yil  t a h s i l 
o lm o q d a ?
2.  F arz andingizni  s o ‘nggi  o ‘quv  yilidagi  o ‘zlashtirish  da ra ja si  S izni 
q on iq tirad im i?
3.  Farzandingizning  fanlarga  b o ‘lgan  m u n o s a b a t i  q a n d a y ?
4.  U n in g   fanlai^a  b o ‘lgan  qiziq ish in i  b a h o la y   olasizm i?
5.  Ijtimoiy  m u n o sab atlar  (oila,  j a m o a   h a m d a   keng  j a m o a t c h i l i k  
o ‘rtasida tashkil etiladigan  m unosabatlar) jarayonidagi  ishtiroki q a n d a y ?

---

6
.  F arzandingiz  m a n s u b   b o ‘lgan  mikro  h a m d a   m akro  m u h itn in g  
m a ’naviy-axloqiy  iqlimi  q anda y?  U  kimlar bilan  d o ‘stlashgan,  ularning 
m a ’naviy  qiyofasi  Sizning  talablaringizga javob  bera  oladimi?
7.  Siz  f a r z a n d i n g i z g a   n i s b a t a n   s a lb iy   a l o q a   y o k i  t a ’sir 
k o ‘rsatganliklarining  guvohi  b o ‘lganmisiz?
8
.  U n ing  oilada  lu tg an   o ‘rni  qanday?
9.  O lquv yurti  yoki  oila  o ‘rtasida vujudga  kelgan  shaxsiy ziddiyatlari 
b o rm i?
D a s t l a b k i   s u h b a t   h a m d a   o t a - o n a l a r   t o m o n i d a n   t o 'l d i r i l g a n  
s o ‘r o v n o m a l a r   natijalarini  tahlil  etish  ular  bilan  tashkil  etiladigan 
t a d b i r l a r   y o ‘na!ishi  va  m a z m u n in i  belgilab  beradi.
II. 
M aktabning 
o
‘
q u v
 
vili  davom ida o ta -o n a la r bilan olib boradigan 
ish lari:
1.  S in f  o t a - o n a l a r   m ailisi.  Majlis  o ‘quv  yili  d a vom ida  besh  m arta 
o ‘tk a z ila d i,  y a ’ni,  o ‘quv  yili  boshlanishi  o ld id a n ,  I,  II,  III  va  IV 
c h o r a k l a r   y ak u n id a.  M ajlislarda  o ‘quv  yurti  ic h k i-ta rtib   q oidalari, 
u m u m j a m o a   ijtimoiy  m e ’yorlariga  rioya  etish  holatlari,  yuzaga  kelgan 
zid d iy a tla r  tahlil  etiladi,  navbatdagi  davr  u c h u n   belgilangan  ishlarni 
rejalashtirish,  ularni  hal  etish  yo'llari,  c h o ra -ta d b irla ri  belgilanadi. 
M a k t a b d a   t a ’lim  o la y o tg a n ,  j a m o a   hayoti,  s h u n in g d e k ,  tarbiyaviy 
ta d b irla r d a   faollik  k o ‘rsatayotgan,  o ‘qishda,  m e h n a t d a   alohida  o 'r n a k  
b o ‘layotgan o ‘quvchilarning ota-onalariga  minnatdorchilik izhor etiladi.
Ayrim   o ‘quv  yu rtid a  tashkil  etilayotgan  ta d b irla rd a   faol  ishtirok 
e tm a s lik la ri  aytib  o 't i l a d i   va  b u n in g   sabablari  a n iq la n a d i,  b u n d a y  
h o la tla rg a   b a r h a m   berish  bora sida  fikrlashib  olinadi.
2.  U m u m m a k t a b   o t a - o n a l a r   majlisi.  O t a - o n a l a r n i n g   u m u m iy  
y ig ‘ilishida  o ‘quv  yili  d a v o m id a   o ‘quvchilar,  o t a - o n a l a r   bilan  olib 
b orilad ig an   tarbiyaviy ishlarning borishi va yakuni  m u h o k a m a  qilinadi. 
O t a - o n a l a r   m a k ta b   h ayoti  va  o ‘quvchilarning  intizom i,  xulq-atvori, 
ijtim oiy  m e ’yorlarga  a m al  qilishlari,  o ‘quvchilarni  m a ’naviy j ih a td a n  
t arb iy a la sh   bora sida  erisha yotga n  natijalar bilan  tanishtiriladi.
0
‘q u v   yili  y a k u n i d a   b o ‘lib  o ‘tg a n   u m u m m a k t a b   o t a - o n a l a r  
m a jlisid a   ijtim oiy  h a y o t d a   faol  ishtirok  etg an ,  turli  fa nla r  b o 'y i c h a  
u y u s h t i r i l g a n   t a d b i r l a r d a   a l o h i d a   ibrat  k o ‘rs a tg a n ,   s h u n i n g d e k ,  
m u a y y a n   fa n la r  b o ‘y ic h a   o lim p ia d a la rd a   m uvaffaqiyatli  q a tn a sh g a n  
o ‘q u v c h i la r  va  u la rn in g   o t a - o n a l a r i n i   r a h m a tn o m a la r  bilan taqdirlash 
m a q s a d g a   m uvofiqdir.  Q u y id a b u n d a y   ra h m a tn o m a la rn in g   nam unasini 
ke ltira m iz :

---

I
I
I
N a m u n a
« H u rm a tli  S obiijon  R o‘ziyev!
T o sh k e n t  s h a h a r   Y unusobod  tu m a n i d a g i   2 2 -m a k ta b   m a ’m u riy a ti 
va  kasaba  uyushm asi  q o'm itasi  « K a m o lo t»   yoshlar  u y u s h m a s i  Sizga 
fa rza n d in g iz n in g   tarbiyasiga  a lo h id a   e ’t ib o r   b e r a y o tg an in g iz  u c h u n  
t a s h a k k u r   izhor  etadi.
F a r z a n d i n g i z   N o d irjo n   R o ‘ziyev  2 0 0 4 —2005  o ‘q u v   y ilin i  a ’lo 
baholar,  n am unali xulqi,  shuningdek,  m a te m a tik a  fani b o ‘yicha bilim lar 
tanlovidagi  faol  ishtiroki  bilan  y a kunladi.
Farzandingiz mustaqil  Respublikamiz va xalqimizga  m u n o s ib  fuqaro 
b o ‘lib  yetishayotganligidan  x u rsa n d m iz.
Sizga  va  oila  a ’zolaringizga  so g ‘liq,  oilangizga  tin c h lik   tila y m iz .
M a k tab   m a ’muriyati
Kasaba  uyushm asi  qo'm itasi
«K am olot»  y oshlar  uyushmasi
2005-yil 
6
  iyun».
3. 
liti m o i v - m a ’naviv  m a z m u n d a g i  s u h b at  va  m a ’r u z a la r .  B u n d a y  
m a ’ruza va suhbatlar ota-onalarda  ijtimoiy,  shuningdek,  t a ’lim -tarbiyaga 
oid  bilim larni egallash,  farzand  tarbiyasi  ishiga jiddiy e ’ti b o r  b e rish ,  bu 
b o r a d a   t a ’lim  m uassasasi  bilan   m u s t a h k a m   h a m k o rlik   o ‘rn a t i s h d a  
m u h im   aham iyatga  ega.
Oila muammolari.  Mustaqillik yillarida bare ha sohalarda b o ‘lgani  kabi 
t a ’lim-tarbiya  va  oila  tarbiyasini  tashkil  etishda  ham   m u h im   o ‘zgarishlar 
yuz  berdi.  Mavjud  sharoitda  oilada  bolalar  tarbiyasini  tashkil  etishda 
muayyan qiyinchiliklar ko‘zga tashlanm oqda.  B ularquyidagilardan  iborat:
—  o ta -o n a la rn in g   pedagogik  b ilim la r d a n   yetarli  d a r a ja d a   x a b a r d o r  
emasliklari;
—  o ‘tish  davri  sharoitida  y uzaga  kelgan  iqtisodiy  q iy in c h ilik la r 
natijasida  m ak tab   yoshi  b o lalarn in g   m u a y y a n   q ism in in g   b o z o r   bilan 
bogManib  qolib,  o ‘qishga  b o ‘lgan  qiziq ish la rin in g   susayganligi;
— zamonaviy axborot  vositalari, shu j u m la d a n ,  kopyuterning  ijtimoiy 
hay o tg a tobora c h u q u r  kirib b orayotganligi,  natijada  unin g   ijobiy t a ’siri 
b i l a n   b irg a   b o l a l a r d a   b a d i i y   a d a b i y o t l a r n i   o ‘q i s h g a   b o M g a n  
qiziqishlarining  sezilarli  pasayishi;
—  axborot  vositalari  sahifalarida  ja n g a r i  kayfiyatdagi  t o m o s h a l a r  
so n in in g   ortib borayotganligi  va  b u n i n g   o q ib a tid a   b o la la rd a   b e r a h m l ik  
kayfiyatining  paydo  boMayotganligi;

---

— 
o ‘q u v c h i l a r n i n g  
o ‘q u v  
a d a b i y o t l a r i  
b i l a n  
t o ‘la 
qurollantirilm aganligi;
—  n o t o ‘liq  o i l a la r n i n g   m avjudligi  h a m d a   u l a r   s o n i n in g   o rtib  
borayotganligi  va  hokazolar.
O ilaning  farzandlar o ‘quv  faoliyatiga g‘a m x o ‘rlik qilishi tarbiyadagi 
bosh  masalalardan  biridir.  O ta - o n a la r  farzandlarining t a ’lim jara y o n id a 
bilim larni  muvaffaqiyatli  o ‘zlashtirishlari  y o ‘lida  m a s ’uliyatni  c h u q u r  
his  etishlari  zarur.
O t a - o n a la rn in g   bu  b o ra d a   quyidagilarga  rioya  etishlari  m aqsadga 
muvofiqdir:
—  bolalarning  m a s h g ‘ulotlarga  kechikishlari  va  uyga  o ‘z  vaqtida 
qaytm asliklariga  y o ‘l  q o ‘ymasliklari;
—  ularning  dars  tayyorlashlari  uch u n   u yda  q ulay  sharoitni  yaratib 
berishlari;
—  b o l a l a r d a   uy  v a z i f a l a r i n i   b a ja rish g a   n i s b a t a n   m a s ’u liyatli 
y o n d a s h u v n i  q a ro r toptirishlari;
— bolalarga o ‘quv topshiriqlarini bajarish  hayotiy zaruriyat  ekanligini 
uqtirishlari,  vazifalarni  m ustaqil,  vijdonan bajarish  k o ‘nikm alariga ega 
b o ‘lishlariga  k o ‘m aklashishlari;
—  b o l a l a r n i n g   k u n   t a r t i b i g a   am a l  q ilish   k o ‘n i k m a l a r i g a   ega 
b o ‘lishlariga  e ’tibor  qaratishlari;
—  b o ‘sh  vaq td an   u n u m li  foydalanishlarini  n az o rat  qilib  borishlari.
O ilada  bola tarbiyasiga  ijodiy yondashish,  bolalarda  ijobiy sifatlarni
s h a k l l a n t i r i s h g a   e r i s h i s h   u l a r n i n g   s h a x s   s i f a t i d a   to M a q o n l i  
sh akllanishlarida  m u h i m   ah a m iy a tg a   ega.