‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

N AFO SAT  TARBIYASI
N afosat  tarbiyasi haqida tushuncha.  Nafosat  tarbiyasi  (estetik tarbiya
—  lotincha  «estezio»  go'zallikni  his  qilaman)  —  o'quvchilarni  voqelik, 
tabiat,  ijtimoiy va mehnat  munosabatlari va turmush go‘zalliklarini anglash, 
idrok etish va t o ‘g ‘ri tushunishga o ‘rgatish,  ularning badiiy didini o ‘stirish, 
ularda g o ‘zallikka muhabbat  uyg‘otish,  ular tom onidan g o ‘zallikni yaratish 
qobiliyatlarini  tarbiyalashga  yo‘naltirilgan  pedagogik jarayon.
N a f o s a t   ta rb iy a si  «badiiy  ta rb iy a »   sifa tid a   h a m   q o ‘ll a n i la d i . 
U in u m a n ,   nafosat  tarbiyasi  keng  m a ’noga  ega  b o ‘lib,  faqat  s a n ’at 
vositasidagina em as, balki,  hayot,  m e h n a t,  ijtimoiy m u n o sab atlar,  tabiat 
va  b o sh q a la r vositasida g o ‘zallikni  his qilishga y o 'n a ltirilg an   pedagogik 
faoliyatni  o ‘z  ichiga  oladi.  Badiiy tarbiya  esa  s a n ’at  (a d a b iy o t,  m usiqa, 
q o ‘shiq,  tasviriy  s a n ’atning  b o sh q a  y o ‘nalishlari)  vositasida  shaxsda 
estetik  h is-tuyg‘ularni  shakllantirishni  n az ard a  tutadi.
Nafosat tarbiyasi  insonda g o ‘zallikni his qilish tuyg‘usini shakllanishiga 
yordam   beradi,  uni  rivojlantiradi.  Inson  d o im o   o ‘z  h a y o tin i  g o ‘zallik 
asosida  qurishga  intiladi.  N afosat  tarbiyasi  axloqiy,  aqliy,  huq u q iy , 
ekologik,  jism oniy  va  m ehnat  tarbiyasi  bilan  c h a m b a rc h a s   bogMiqdir. 
Tabiat,  adabiyot,  teatr,  musiqa,  s h e ’riyat,  tasviriy s a n ’at  va boshqalarga 
bo'lgan  m uhabbat shaxsning h a r t o m o n l a m a   rivojlanishiga xizmat  qiladi. 
N afosat  tarb iy a si  axloqiy  t a rb iy a n i  sa m a r a li  ta sh k il  e t i s h d a   k a t t a  
ahamiyatga ega.  Nafosatdan rohatlanishda faqat san’at  asarlarigina emas, 
balki  ezgu  ishlar,  jam oaga  h u rm a t,  sadoqat,  vijdonan  m e h n a t  qilish 
m u h im   o ‘rin  tutadi.  Nafosat  tarbiyasining  mohiyati s h u n d a n   iboratki,  u 
g o ‘zallikka  b o ‘lgan  m unosabatni  q a r o r  toptiradi.  G o ‘zallikka  b o 'lg a n  
tu y g 'u n i  rivojlantirm ay  turib,  y u q o ri  m e h n a t  m a d a n i y a ti g a   erishib 
b o ‘lmaydi.  M e h n a t  faoliyatida  pay d o   b o ‘lgan  g o ‘zallik  b u t u n   tarixiy 
taraqqiyot  bosqichlarida  rivojlanib  bordi,  u  m ehnat  faoliyatining  o ‘ziga 
ham   t a ’sir  k o ‘rsata  boshladi.  M e h n a t  jara y o n id a  tay y o rla n g an   h a r   bir 
buyum   (to v a r)n in g   aham iyati,  funksiyasi,  zarurligi  i n s o n n i n g   tabiiy
I 
ehtiyojlarini qondirishi jihatidangina em as, balki uning qanchalik g o ‘zalligi 
bilan  h a m   baholanadi.  G o ‘zallik bu  hayo tn in g  o ‘zi,  tabiat  h a m d a   inson 
m ehnati  natijalari,  insoniy  m u n o s a b a tla m in g   m ukam m alligidir.
Nafosat  bilimlari  aniq  tarbiyaviy  ishlar  —  tanlov,  v ik torina,  bay 
ram,  k o ‘rgazm a  va  ho k az o la m i  tashkil  etish  asosida  hosil  qilinadi. 
0
‘quvchilar o ‘z qobiliyatlarini turli xil badiiy-ijodiy faoliyatlarda  n am o y o n  
etadilar.  Kichik  yoshda  «barcha  b o lalar  istisnosiz  rasm  soluvchilardir» 
(K .D .U shinskiy),  «har  bir bola  —  shoir»  (V.Suxomlinskiy).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0
‘sm irla rd a   g o ‘zallik  ijodkorligiga  b o ‘lgan  ehtiyoj  o rtib  boradi. 
B unday holat  ilk  yoshlik davrida  h a m  saqlanib qoladi.  Biroq,  bu  davrda 
b a d iiy   q o b i l iy a t,  aksa riyat  o 'q u v c h i l a r d a   o ‘z g a c h a   boMadi.  U l a r  
k o ‘pincha  musiqa va  raqsga qiziqa boshlaydilar.  D em ak,  o ‘quvchilam ing 
nafosat  bilan  oshnoligi  turli  yosh  davrlarida  o ‘g ‘il  va  qiz  bolalarda 
o ‘ziga  xos  xususiyat  kasb  etadi.
N a fo sat  tarbiyasi  —  shaxsning  estetik  ongi,  m u n o sa b a tla ri  h a m d a  
nafosat  faoliyatining  vujudga  kelishi  va takom illashuvidan  iborat  uzoq 
d a v o m   eta d ig a n   jarayon  b o ‘lib,  bu  jarayon  yosh  va  ijtimoiy  om illar 
bilan  b elg ilanadigan  turli  b o sq ic h   h am d a  darajalarga  ega.  Nafosat 
tarbiyasi shaxsning nafosat  madaniyatini egallashiga y o ‘naltirilgan b o ‘lib, 
turli  shakl  va  m e to d la r y o rd a m id a   amalga  oshiriladi.
N a fo s a t madaniyati.  Jam iyat  va  ayrim shaxsning  nafosat  madaniyati 
t u s h u n c h a l a r i   m av ju d .  J a m i y a t n i n g   nafosat  m a d a n i y a ti   d e g a n d a  
insoniyat  b u tu n   rivojlanish  tarixi  jarayonida  t o 'p l a n g a n   m oddiy  va 
m a ’naviy qadriyatlari  m azm u n i tushuniladi. 
0
‘quvchi shaxsining nafosat 
m a d a n iy a ti  uning jam iyat  m a d a n iy   merosini  faol,  ijodiy  o ‘zlashtirishi 
n atijasida  hosil  b o ‘ladi.  S haxsning  g o ‘zallik  bilan  o ‘za ro  m unosabati, 
s h u n i n g d e k ,  shaxsning ayrim   sifatlarini o ‘zaro t a ’siri  natijasida  nafosat 
m a d a n iy a ti  d o im o  o ‘zgarib turadi.  Shaxs nafosat  m adaniyatining asosiy 
ta rk ib iy  qism lari  bu  nafosat  ongi,  nafosatni  his etishga  boMgan  ehtiyoj, 
u n i   q o n d iris h   yoMida  tashkil  etilgan  m unosabatlardir.
N afosat  onei g o ‘zallik, go‘zallikni his etish,  uning mohiyatini anglash, 
nafosat  his-tuyg‘usi,  nafosat  didi kabi tushunchalam ing o n g d a aks etishi.
N a fo s a t  ongning  tarkibiy  qism lari  o ‘ziga  xos  m u ra k k a b   tuzilishiga 
egadir: