Юзани нивелирлаш (вертикал планировка лойиҳасини тузиш) БЎйича

h_i=H_л- H_хi

















Ишчи отметкалар кийматлари тегишли квадрат учлари ёнига ёзилади (4 ва 5 расмлар)
в) Ноль ишлари чизиғининг холати аниқланади (майдон лойихавий текислигининг кесишган чизиғи). Бунинг учун берилган масштаб бўйича квадрат тўри ясалади ва унинг учларига тегишли ишчи отметкалари карама-қарши ишорага эга бўлган томонларга йўл ишчи нуқталарининг ўрни аниқланади. Квадрат томонининг йўл ишчи нуқталар ўрни l ва l^׳ кесмалар қиймати бўйича қуйидаги формулалар ёрдамида аниқланади.
_{   }
Бу ерда:
d – квадрат томони узунлиги;
_{ } - томон учлари ишчи отметкаларининг обсалют қийматлари;
l – ишчи отметкаси h₁ га тенг бўлган квадрат учи билан ноль ишчи нуқта орасидаги кесма узунлиги;
l¹ - ишчи отметкаси h₂ га тенг бўлган квадрат учи билан ноль ишчи нуқта орасидаги кесма узундиги.
Яъни l ва l¹ кесмалар узунликлари йиғиндиси квадрат томонининг умумий узунлиги - d га тенг булиши керак. Масалан, кўрилаётган мисолимизда квадратлар тўрининг а2 – а3 томонида ноль ишчи нуқта ўрнини аниклаш қуйидаги тартибда бажарилади:
_{   }

Текшириш: _{ }

Ҳисобланган l кесма узунлиги а2 учидан а3 учи йўналиши ёки l¹ кесма узунлиги а3 учидан а2 учи йўналиши бўйлаб план масштабида ўлчаб қўйиб, ишчи нуқта ўрнини аниқлаймиз (5-расм)
Худди шу тартибда ишчи отметкалари қарама-қарши ишорага эга бўлган ҳамма томонлари йўл ишчи нуқталар ўрни аниқланиб чиқилади ва улар ўзаро туташтирилиб, ноль ишлари чизиғини ҳолати ҳосил қилинади.

ТУПРОҚ (ЕР) ИШЛАРИ ҲАЖМИНИ УЧБУРЧАКЛИ ПРИЗМАЛАР УСУЛИ БИЛАН ҲИСОБЛАШ.

Ер ишлари хажмини хисоблашда тупроқ кўтармаси ва ўйилмаси алоҳида ҳисобланиб, ер ишлари ҳажмини ҳисоблаш ведемостига ёзилади (2-жадвал). Бунинг учун дастлаб ноль ишлари чизиғи билан кесишган квадратлар учбурчакли шаклларга бўлинади ва ҳосил бўлган шакллар ва тўлиқ квадратлар бир тартибда номерланиб чиқилади (5-расм).

Ноль ишлари чизиғи билан кесишган тўлиқ квадратларда ер ишлари ҳажми қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади:
_{   }
Бунда
S - квадрат юзаси;
d- квадрат томони узунлиги;
_{ } - уртача ишчи отметкаси.
_{ } -шу квадрат учлари ишчи отметкаларининг йиғиндиси
Масалан, S-тартиб иомерли шaкл учун ер ишлари ҳажми қуйидагича
ҳисобланади:
Квадрат юзаси – S=d²=20²=400м²

Кўрсатма ҳажми:
V=Sh_ўр=400м² *1,15м=460,00м³
Асоси учбурчакдан иборат ер призмасининг ҳажми қуйидагича ҳисобланади:
_{ } i=1,2,3.

Бунда
_{ } - учбурчак юзаси;

_{ } – ўртача ишчи отметка
Мисолимиздаги 1,2,3,4-номерли тўртта учбурчакли ер призмаларидан иборат квадратнинг тупроқ ишлари ҳажмини ҳисоблаш тартибини кўриб чиқамиз:

Тўлиқ квадратни ташкил этувчи учбурчакли призмаларнинг ер ишлари ҳисоблангандан сўнг уларнинг майдон юзаси текшириб кўрилади, яъни квадратни ташкил этувчи учбурчак юзаларининг йиғиндиси шy квадрат юзасига – 400м² га тенг бўлиши керак.

Мисолимиздаги квадрат учун текшириш қуйидагича;
_{ }+200+50,24+10,36=400м²
Бу тарзда қолган жами шаклларнинг ер ишлари хажми уларнинг юзаларини текшириш билан биргаликда ҳисобланади ва ведимостга ёзилади.
Ҳисоблаш якунида унинг натижалари майдон юзаси ва кўтарма _{ } ва ўйилмалар _{ } ҳажмлари бўйича текшириб кўрилади.
Алохида участканинг умумий юзасига тенг бўлиш керак,
Яъни _{ } i=1,2,3,…,к
Бунда
К - шакллар сони
N – квадратлар сони
Мисолимизда _{ }
Ер ишлари кўтарма ва ўйилма ҳажмларининг баланси (тенглиги) текширилади _{ } хатолик умумий ер ишлари хажмининг 2% дан ошмаслиги керак, яъни

Мисолимизда _{ }


Кўтарма ва ўйилмалар ҳажми ва текшириш натижалари ер ишлари ҳажмини ҳисоблаш ведимости остида келтирилади.
д) Ер ишлари картограммаси расмийлаштирилади. Каргограммада квадратлар тўри ва йўли нукталарига бўлган масофалар қора квадратларни учбурчакли шаклларга бўлувчи чизиқлар қора пунктир ишчи отметкалар - хаворанг, йўл ишлари чизиғи қизил. Кўтарма – тўқ сариқ, ўйилма эса оч кўк тушда кўрсатилади.
ЕР ИШЛАРИ ҲАЖМИНИ ОДДИЙ УСУЛДА ҲИСОБЛАШ

О ддий усул билан ер ишлари ҳажмин квадрат учлари ишчи отметкаларининг ишоралари ва йўл ишлари чизиғининг ҳолатига қараб қуйидагича ҳисобланади.

а) бир хил ишорали ишчи отметкалари эга бўлган шакл (1-чизма)V=0.25d²(h₁+h₂+h₃+h₄)

Мисолимиздаги №5 шакл учун
V_кв=0.25*400[(-0.98)+(-1.41)+(-1.37)+(-0.85)]=-460м³

б) квадратни ноль ишлари чизи-и кесганда хосил булган трапецияда шакллар (2-чизма)

Мисолимиздаги 6 ва 7 –трапециал шакллар учун:




в) бир ишораси билан фарқ қилувчи ишчи отметкали шакллар.
(3-чизма) _{ 
 }
Мисолимиздаги 1 ва 2 шакллар учун
_{ }

г) Квадрат диоганаллари бщйлаб бир хил ишорага эга бщлган шакллар

Келтирилган формулада: h₁, h₂, h_3, ва h₄ ишчи отметкалар.
V – ҳажм, (кв квадрат, _{ }, т-трапеция, Б-бешбурчак, 0Б – олтибурчак).
Ишчи отметкаларининг ишораси ҳажмнинг турини аниқлайди яъни “+” – кўтарма, “-” ўйилма.
Ҳисобланган ер ишлари ҳажмининг хатолик чеки қуйидаги формуладан аниқланади.

...15 ва 16... бетларда “ер ишлари картограммаси”ни тузиш ва “ер ишлари ҳажмини ҳисоблаш ведомости”нинг намуналари келтирилган.

ЕР ИШЛАРИ ҲАЖМИНИ ҲИСОБЛАШ ВЕДОМОСТИ

Шакллар номери	Шакллар юзаси (м^2)	Ўртача иш отметка (м)	Ўйилма ҳажми (-) м^2	Кўтарма ҳажм (+)м^2
1	384,64	+0,50	-	194,82
2	10,36	-0,07	0,72	-
3	44,54	+0,15	-	6,68
4	355,46	-0,51	181,28	-
5	400	-1,15	460	-
6	334,60	+0,44	-	147,22
7	65,40	-0,09	5,89	-
8	400	-0,49	196	-
9	349,95	-0,49	196	-
10	50,05	+0,17	-	8,51
11	100	-0,10	10	-
12	300	+0,29	-	87
13	17,91	-0,08	1,43	-
14	382,09	+0,43	1	164,30
15	400	+109	-	436

<sub>   








 </sub>
ЎЗБЕКИТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС
ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ


МИРЗО УЛУҒБЕК НОМИДАГИ СAMAPҚAНД ДАВЛАТ АРХИТЕКТУРА – ҚУРИЛИШ ИСТИТУТИ
“Мухандислик комуникация курилиши” факультети
“ГЕОДЕЗИЯ” кафедраси