Yusuf Rashidov "yangi nashr"

2. 9. GAZ TAQSIMLASH STANSIYALARI (GRS)

Magistral gaz quvurlaridan shahar, qishloq va sanoat korxonalari 

gazlashtirish sistemalariga GRSlar orqali gaz beriladi (2. 22- rasm). 

GRSlarda gaz bosimi bu sistemalar uchun zarur bo‘lgan miqdorgacha 

pasaytirilib, bir xilda ushlab turiladi. GRSlarning shahar va korxona 

GRPlaridan farqi ularning magistral gaz quvurlaridan gaz olishidir. 

Shuning uchun ularning uskunalari magistral gaz quvurlaridagi ishchi 

bosimga, ya’ni 5,5 – 7,5 MPa ga mo‘ljallangan.

Bundan tashqari, GRSlarning gaz o‘tkazish qobiliyati juda katta 

bo‘ladi (100 – 200 ming m

3

/soat va undan katta). Shuning uchun 

GRSlarda bir nechta parallel o‘rnatilgan bosim sozlagichlar ishlati-

ladi. GRSlarda gaz mexanik qo‘shimchalardan tozalanishi bilan birga, 

odorizatsiya ham qilinadi va gaz sarfi o‘lchanadi. Ba’zi bir GRSlarda 

bosimni pasaytirishdan oldin gazni isitish ham qo‘llaniladi. Bunga 

sabab gaz bosimi pasaytirish davrida gazning harorati juda pasayib 

ketadi va sozlagich klapanida gidratlar paydo bo‘lishi mumkin. Bun-

day holning oldini olish uchun bosim sozlagichdan oldin maxsus gaz 

qizdirish uskunasi o‘rnatilib, u gazni bosim sozlagichga berishdan 

oldin haroratni oshirib beradi va klapanning muzlab qolishining oldini 

oladi. GRSlar shahar, qishloq va yirik sanoat korxonalarini gaz bilan 

ta’minlaganligi uchun undagi uskunalar ishdan chiqqanda gaz ta’minoti 

buzilmasligi uchun himoya avtomatikasi gazni berkitishga emas, balki 

rezerv tarmog‘ini ishga solishga mo‘ljallab tuzilgan. Shuning uchun 

GRSlarda PZK ishlatilmaydi.

Odatda, GRSlarda uch va undan ortiq sozlash tarmoqlari bo‘lib, 

ulardan biri rezerv, qolganlari ishchi tarmoqdir.

Har bir ishchi sozlash tarmog‘ida sozlash klapanidan tashqari, 

nazorat klapani ham o‘rnatilgan. GRSning normal ish rejimida ishchi 

tarmoqdagi nazorat klapani ochiq bo‘ladi. Chunki ularning ishchi 

tarmog‘idagi nazorat klapani ochiq turadi. Chunki ular ishchi bo-

simdan yuqoriroq bosimga mo‘ljallanib sozlangan. Rezerv tarmoq 

---

51

klapanlari hisobiy bosimdan 

pastroq bosimga sozlangan. 

Shu sababdan ular yopiq holda 

bo‘ladi. Agar asosiy ishchi 

klapan avariya holati bo‘yicha 

ochilib, chiqishdagi bosim 

oshib borsa, nazorat klapani 

ishga tushib, bosimning had-

dan tashqari oshib ketishini 

to‘xtatadi va kerakli miqdorda 

ushlab turadi. Agarda asosiy 

ishchi klapan avariya holati 

bo‘lib yopilib, chiqishdagi bo-

sim pasayib keta boshlasa, 

rezerv tarmoq ishga tushib, 

bosim pasayishi to‘xtatiladi.

Avtomatik GRSlar vaxtasiz 

ishlashga mo‘ljallangan bo‘lib, 

ularda nazorat o‘lchov jihozlari, 

himoya avtomatikasi, zadvijka 

va kranlarni uzoqdan boshqa-

rish sistemalari va avariya signalizatsiya sistemalari bilan jihozlangan. 

Bunday GRSlarni ikkita operator uyidan turib boshqarib boradi. Agarda 

GRSda avariya holati ro‘y bersa, ikkala operator uyidagi ovozli va 

chiroqli signallar ishlab, operatorlarni GRSga kelishga chaqiradi. Ope-

ratorlar uyi GRSdan 300 – 500 m masofada bo‘lishi kerak. 

2. 22- rasm. Gaz taqsimlash stansiyasi 

(GRS) sxemasi:

1 – pnevmatik boshqariluvchi kran; 2 – RD – 80 

bosim sozlagich; 3 – kran; 4 – vistsinli suzgich; 

5 – gaz qizdirgich; 6 – chiqarib tashlash quvuri.