Yoxannes Linn

O’zbekiston. Tabiiy gaz zaxirasi 1,8 trillion kubometr, nefti esa qariyb 600 million barrel deb taxmin qilinadi.
Daromad va uning qanday sarflanayotgani yuzasidan bu davlatdan ham aniq hisobot olish qiyin. Kishi boshiga yillik daromad esa 2400 dollar.
“Hukumat oshkora ishlamasa va xalqqa daromad haqida hisobot bermasa, bu borada xorijiy sarmoyador va hamkorlardan biror ma’lumot olish mumkin. Lekin chet el kompaniyalari aniq raqamlar berishdan bosh tortadi. Hukumatlar singari ba’zi sanoatchilar ham xalq oldidagi mas’uliyatini his etmaydi”,- deydi Yoxannes Linn.
Yana bir achchiq haqiqat shuki, neft va gazga boy mamlakatlarning ko’pi farovon jamiyatlar emas: Venesueladan tortib, Nigeriya va Sudangacha; Iroq va Erondan tortib, Turkmaniston-u O’zbekistongacha.
Markaziy Osiyoda bozoq iqtisodiyoti va kapitalistik raqobat haqida gapirila boshlanganiga 17 yildan oshdi, ammo mintaqa o’z tabiiy boyliklarini jahon bozoriga asosan Rossiya orqali chiqaradi. Strateglar fikricha buning yomon tomoni yo’q, agar mamlakat uchun shu eng qulay va ma’qul yo’l bo’lsa.
Energetika masalalari bo’yicha mutaxassis Juliya Nanay izohicha, O’zbekiston va Turkmanistonda energetika sanoati butunlay davlat qo’lida.
Qozog’istonda asosiy sarmoyadorlar - g’arbliklar, xususan Chevron va ExxonMobil singari Amerikada asoslangan kompaniyalar.
Nanay fikricha shu bois Qozog’iston global iqtisodiy inqiroz ta’siri ostida. Ishlab chiqarish sekinlashishi mumkin.
“Turkmanistonda gaz bilan bog’liq har bir qadam davlat izni ostida. Neft sanoatida Italiyaning ENI kompaniyasi yirik hissador. Birlashgan Arab Amirliklari Milliy Neft Kompaniyasi ham katta ulushga ega. Shuningdek, Xitoy va Malayziya firmalari keyingi yillarda O’zbekiston va Turkmanistonda ancha faol harakat qilmoqda. Qolaversa, Rossiya (Lukoil, Gazprom) ham o’z rolini berib qo’ymoqchi emas",- deydi Juliya Nanay.
Sarmoya jalb qilish uchun O’zbekiston hukumati zarur sharoit yaratishga urinyapti, deydi mutaxassislar. Ammo tizimga ishonch past.
Tabiiy boyliklar uchun xaridorlar ko’p, lekin mahsulotni ularga yetkazish, yuqorida ta’kidlanganidek, murakkab masala. Masalan Xitoy, deydi Juliya Nanay, energiyaga tashna bozor, biroq neft va gazni unga sotish uchun quvurlar yo’q. Hozirda Turkmanistonda u tomon yangi quvur barpo etilmoqda. Juda qimmat va chigal loyihalar, deya sharhlaydi ekspertlar.
Qozog’iston neft sanoatidagi korrupsiya hollarini fosh etgan jurnalist