Yorug‘likning qutblanishi Reja: Malyus qonuni

Masalan, shisha uchun (n=1,53) Bryuster burchagi 56˚ ga yaqin. Boshqacha qilib aytganda tabiiy yorug‘lik nuri shisha plastinkaga 56˚ burchak hosil qilib tushurilsa qaytgan nur tushish tekisligiga perpendikulyar yo‘nalishda to‘la qutblangan bo‘ladi.

Bryuster qonunining fizik mohiyatini batafsilroq tushunaylik. Yorug‘likning qaytishi va sinishi ikki dielektrik chegarasida emas, balki vakuum bilan dielektrik chegarasida ro‘y berayotgan holda qaraylik. Tushayotgan yorug‘lik elektr maydoni ta’sirida dielektrik tarkibidagi elektronlar tebranma xarakatga keladi. Tebranuvchi elektronlar o‘z navbatida ikkilamchi kogerent to‘lqinlarni nurlantiradi. Ikkilamchi to‘lqinlar birlamchi to‘lqinlar bilan kogerentdir. Bu to‘lqinlar o‘zaro interferensiyalashishi tufayli qaytgan va singan nurlarning yo‘nalishlaridan tashqari barcha yo‘nalishlardagi tebranishlar so‘nadi. Elektron nazariya qaytgan va singan nurlarning tabiatini shu tarzda tushuntiradi. Ko‘p kristallarda yorug‘likning yutilishi yorug‘lik to‘lqini elektr va magnit vektorining yo‘nalishiga bog‘liq bo‘ladi. Bu hodisa dixroizm deb ataladi. Bunday xossaga Malyus tajribasida ishlatilgan turmalin kristali ega. Biror qalinlikdagi turmalin kristali o‘zaro perpendikulyar qutblangan yorug‘likni (masalan, Е_x) to‘la yutadi va qisman (Е_u) to‘lqinni o‘tkazadi. Elektr vektori tebranishi o‘tadigan yo‘nalish plastinkaning ruxsat etilgan yo‘nalishi deb ataladi. Turmalin kristali chiziqli qutblangan yorug‘lik olish uchun qutblovchi polyarizator va yorug‘likni qutblanganligini tekshirish uchun analizator sifatida ham ishlatiladi.

Hozirgi vaqtda sun’iy polyaroid plyonkalar keng ishlatilmoqda. Polyaroidlar mumkin bo‘lgan yo‘nalishdagi tebranishni to‘la o‘tkazib, perpendikulyar yo‘nalishdagi tebranishlarni butunlay o‘tkazmaydi. Polyaroidlarni ideal qutblovchi filtrlar deb hisoblash mumkin. Ikkita ketma-ket joylashtirilgan ideal polyaroidlardan (P₁ va P₂) tabiiy yorug‘likni o‘tishini qaraylik (11.5-rasm). Birinchi polyaroid qutblovchi vazifasini bajaradi. U tabiiy yorug‘likni chiziqli qutblangan yorug‘likka aylantiradi. Ikkinchi polyaroid o‘ziga tushgan nurni tahlil qiladi, analizator vazifasini bajaradi.