Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

[305]. Ikkinchi tahlil ko‘rsatkichi aktivlar sifatini baholashdir. 

Bundan asosiy maqsad muayyan bank aktivlarining riskka tortilganlik 

---

 

479

darajasini tahlil qilishdir. «CAMEL» tizimida risklar bo‘yicha aktivlarni 

tasniflash 4 guruhga bo‘linadi: 

 

0 foiz – maxsus aktivlar; 

 

20 foiz – standart bo‘lmagan aktivlar; 

 

50 foiz – shubhali aktivlar; 

 

100 foiz – zarar keltiradigan aktivlar. 

Tijorat bankining moliyaviy ahvolini aniqlashda aktivlar sifatini 

baholash muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ularning haqiqiy qiymati 

buxgalterlik hisobida aks ettirilgan qiymatga to‘g‘ri kelmaydi. 

Aktivlarning sifatini tahlil qilish uchun muammoli qarzlarni tasniflash 

asosida berilgan ssudalar va boshqa aktivlarni baholash zarur. 

Aktivlarni andozaviy, shubhali va zarar keltiradigan turlariga 

tasniflash tizimi barcha aktivlar reytingini miqdor jihatdan aniqlash, 

shuningdek, kreditlardan zarar ko‘rish hollariga mo‘ljallangan 

zaxiralarning yetarliligini baholash imkonini beradi. Asosan uzoq 

muddatli ssudalar naqd pullar va vakillik hisobvaraqlari, ssudalar va 

boshqa aktivlar tekshiriladi. 

Aktivlar sifatining tahlilida asosiy e’tibor aktivlarning qaytishiga 

qaratiladi. Ularning holati aniqlanganda, haqiqatan ham, kreditlarning 

o‘z vaqtida qaytarilishi o‘ta muhimdir. Respublikamiz tijorat banklarida 

mavjud o‘z vaqtida qaytarilmagan kreditlar jami summasi kredit 

qo‘yilmalarining 1 foizga ham etmagan holda MDH tarkibidagina emas, 

balki jahon miqyosida ham bu eng yaxshi ko‘rsatkich hisoblanadi. Lekin 

mamlakatimizda olib borilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar maqsadi 

har qanday mablag‘ yuqori darajada samarali bo‘lishiga qaratilgan. 

Aktivlar sifati bankning kredit tavakkalchiligi bilan ham bevosita 

bog‘liq va eng yirik kreditlar tekshiriladi. 

[306]. Bank faoliyatining asosiy maqsadi, yuqori daromad olishdan 

iborat. Odatda, yuqori daromad oladigan banklar samarali faoliyat 

yuritayotgan bank deb tan olinadi. Biroq aktivlar sifati bilan tushum 

o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikka unchalik e’tibor berilmaydi. Biron bir 

bankda aktivlar sifati muammoli bo‘lsa, uning aktivlari bahosi 

yomonlashadi. Bahodagi bu o‘zgarish tushum hisobiga  qoplanadi va 

natijada bank daromadi kamayadi. 

Demak, bankning daromadlilik darajasi aktivlarning iqtisodiy 

mohiyatiga, aniqrog‘i, sifatiga bog‘liq. Unga ko‘ra aktivlar: 

 

daromad keltiruvchi; 

 

daromadni «eb qo‘yuvchi» turlarga bo‘linadi. 

---

 

480